Σπηλαιο Θεοπετρας Τρικαλα

https://www.ert.gr/frontpage/trikala-pos-trefontan-ta-43-atoma-poy-ezisan-sti-neolithiki-epochi-sto-spilaio-tis-theopetras/

 

«Οι ανασκαφές στο σπήλαιο της Θεόπετρας ήρθαν να ανατρέψουν τα παλαιότερα δεδομένα οδηγώντας μας στις απαρχές της κατοίκησης της Θεσσαλίας από τον προϊστορικό άνθρωπο.

Το σπήλαιο αποτέλεσε καταφύγιο ανθρώπων για πολλές χιλιάδες χρόνια, ενώ βεβαίως είναι πολύ πιθανό ότι υπήρξαν και διαστήματα που το εγκατέλειπαν, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν, καθώς το κλίμα άλλαξε επανειλημμένως στη διάρκεια αυτών των χιλιάδων χρόνων.

Το σπήλαιο χρησίμευσε επίσης στα νεότερα χρόνια ως καταφύγιο για τον ντόπιο πληθυσμό σε καιρούς πολέμου, αλλά επίσης για το σταυλισμό ζώων».

Πρόκειται για νεότερα στοιχεία που παρουσίασε στο 14o Πανελλήνιο Συνέδριο του Ελληνικού Κολλεγίου Παιδιάτρων, που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στα Τρίκαλα η Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα, Δρ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, διευθύντρια των ανασκαφών του Σπηλαίου Θεόπετρας και επίτιμη διευθύντρια της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας του ΥΠΠΟ.

Το σπήλαιο της Θεόπετρας βρίσκεται στα δεξιά της διαδρομής από Τρίκαλα προς Καλαμπάκα, 3 χλμ. πριν από την τελευταία, σε υψόμετρο περίπου 300μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και 100μ. πάνω από την πεδιάδα, στη βόρεια πλευρά ασβεστολιθικού όγκου που υψώνεται πάνω από το ομώνυμο Toπικό Διαμέρισμα του Δήμου Καλαμπάκας.

Πολύ κοντά ρέει ο ποταμός Ληθαίος, παραπόταμος του Πηνειού, που στη συνέχειά του διασχίζει την πόλη των Τρικάλων.

Η έκταση του σπηλαίου είναι περίπου 500 τ.μ. Η είσοδος είναι αψιδωτή διαστάσεων 17μ. πλάτος επί 3μ. ύψος και επιτρέπει στο φυσικό φως να εισέρχεται άπλετα στο εσωτερικό του.

Ακριβώς απέναντι βλέπει κανείς τους βράχους και τις μονές των Μετεώρων. Είναι η δυτικότερη προϊστορική θέση της Θεσσαλίας και γειτνιάζει άμεσα τόσο με τη θεσσαλική πεδιάδα όσο και με την οροσειρά της Πίνδου, τον Κόζιακα, και αυτά τα χαρακτηριστικά από τα δύο διαφορετικά φυσικά περιβάλλοντα αντανακλώνται και στις επιχώσεις του σπηλαίου.

Ποιοι άνθρωποι έζησαν στο σπήλαιο της Θεόπετρας;

Σύμφωνα με την Νίνα Κυπαρίσση- Αποστολίκα, εκτός των άλλων ευρημάτων, είχαμε την τύχη να βρούμε ανθρώπινες ταφές στη θέση εναπόθεσής τους, ώστε δεν μένει καμία αμφιβολία ότι υπήρχαν ένοικοι αυτού του σπηλαίου.

Δύο ταφές αντιστοιχούν στην μεταπαγετώδη Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο και η μία έχει χρονολογηθεί στα 14.990-14.060 π.Χ. , ενώ τρεις ακόμη ταφές αντιστοιχούν στη Μεσολιθική, και έχουν χρονολογηθεί μεταξύ 7000 και 7500 π.Χ. Όλοι οι σκελετοί, σύμφωνα με την ίδια, ανήκουν στον τύπο του Homo Sapiens sapiens.

Στα βαθύτερα στρώματα της Μέσης Παλαιολιθικής, αν και δεν βρήκαμε ταφές αυτής της περιόδου, είχαμε όμως την τύχη να βρούμε αποτυπώματα ανθρώπινων πελμάτων (ένα εύρημα σπανιότατο σε παγκόσμια κλίμακα , τα οποία όμως ήταν καλυμμένα, ώστε δύσκολα μπορεί να ανιχνεύσει κανείς ιδιαίτερα ανατομικά χαρακτηριστικά σε αυτά.

Εκτιμάται ωστόσο, σύμφωνα με τους τύπους των λίθινων εργαλείων που βρέθηκαν σε αυτά τα στρώματα, ότι εκεί ζούσαν Neanderthal. Σύμφωνα με παλαιοπαθολογική ανάλυση σε ανθρώπινα οστά της νεολιθικής περιόδου, τα περίπου 43 άτομα που υπολογίζεται να έζησαν αυτή την περίοδο στο σπήλαιο, φαίνεται πως ήταν αρκετά υγιή, προσθέτει η αρχαιολόγος και εξηγεί:

«Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ανάλυσης σταθερών ισοτόπων, η διατροφή τους φαίνεται πως βασιζόταν σε C3 φυτά, όπως το σιτάρι, το κριθάρι, ελιές και όσπρια, η παρουσία των οποίων επιβεβαιώνεται και με τα αρχαιοβοτανικά κατάλοιπα. Ζωικά λίπη, φυτικά έλαια και κερί μελισσών αναγνωρίστηκαν επίσης με αναλύσεις οργανικών καταλοίπων.

Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η διατροφή τους περιλάμβανε λίγο κρέας από εξημερωμένα κυρίως ζώα, αν και υπάρχει η άποψη ότι αυτά τα συντηρούσαν κυρίως για τα δευτερογενή προϊόντα τους (μαλλί, γάλα, κλπ), μια διατροφή δηλαδή που επικρατούσε στην Ελλάδα μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Παρά ταύτα, στο σπήλαιο βρέθηκαν και λίγα οστά ψαριών και όστρεα γλυκού νερού, πιθανότατα από τον παρακείμενο ποταμό Ληθαίο, ενώ 4 χλμ, μακρύτερα ρέει και ο Πηνειός. Επίσης, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, από τη νεολιθική επίχωση αναγνωρίστηκαν πολλά οστά ζώων, όπως αιγοπρόβατα που αποτελούν και το κυρίαρχο είδος σε ποσοστό περίπου 60%, βοοειδή, χοίροι και σκύλος εξημερωμένα, αλλά και γύρω στο 11% άγρια ζώα, όπως διάφορα είδη ελαφιών, αγριογούρουνο, αρκούδα, λαγός, αγριόγατα και ασβός ως αποτέλεσμα κυνηγιού. Σε οστό αρκούδας χρονολογημένο στη Νεολιθική περίοδο-προς το τέλος της 5ης χιλιετίας- βρέθηκαν αποτυπώματα από μαχαιριές που αποδίδονται σε προσπάθεια τεμαχισμού του ζώου.

Τέλος, επισημαίνει η αρχαιολόγος, τα πρώτα κοσμήματα στη Θεσσαλία προέρχονται από το σπήλαιο της Θεόπετρας. Πρόκειται για δύο δόντια ελαφοειδών στα οποία έγιναν διαμπερείς οπές προκειμένου να αναρτηθούν, και για ένα όστρεο γλυκού νερού, προφανώς από το παρακείμενο ποτάμι, στο οποίο επίσης διανοίχτηκε οπή για ανάρτηση. Όλα αυτά προέρχονται από την μεταπαγετώδη περίοδο χρήσης του σπηλαίου, όταν είχαν αυξηθεί σημαντικά και τα λίθινα εργαλεία και προφανώς και ο πληθυσμός του.

Οι χρονολογήσεις κυμαίνονται από τα 130.000 χρόνια πριν από σήμερα μέχρι τα 4.300-4.200 π.Χ.περίπου, και είναι ίσως ο περισσότερο χρονολογημένος αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα.

Η εγκατάλειψη του σπηλαίου από τους ενοίκους του γύρω στα 4,000 π.Χ. πιθανότατα συνδέεται με φυσικά φαινόμενα καθώς και με την εκμετάλλευση της γης με την καλλιέργεια: η έντονη δράση του νερού που μπήκε στο σπήλαιο μέσω των καρστικών αγωγών προς το τέλος της Νεολιθικής και η αποκόλληση και κατάπτωση μεγάλων τεμαχών από την οροφή, πάλι εξ αιτίας διάβρωσής τους, πιθανότατα ώθησε τους ενοίκους έξω από το σπήλαιο σε αναζήτηση άλλου τόπου εγκατάστασης και σε έναν τρόπο ζωής που γνώριζαν ήδη από υπαίθριους οικισμούς στην ευρύτερη περιοχή τους, επισημαίνει επίσης η Δρ. Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα, για να καταλήξει τονίζοντας:

«Λόγω της σπουδαιότητάς του για την ιστορία της Νοτιοανατολικής Ευρώπης το σπήλαιο αναδείχτηκε σε επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, ενώ τα ευρήματά του εκτίθενται στο Κέντρο Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας (Μουσείο) στην είσοδο του χωριού, όχι μακριά από το σπήλαιο».

Προϊστορικό σπήλαιο Θεόπετρας

Το σπήλαιο της Θεόπετρας βρίσκεται στο δυτικότερο μέρος του θεσσαλικού κάμπου, τρία χιλιόμετρα νότια της Καλαμπάκας , ακριβώς απέναντι από τους μαγευτικούς βράχους των Μετεώρων. Το σπήλαιο δημιουργήθηκε πριν από 137-65 εκατομμύρια χρόνια. Καλύπτει έκταση περίπου 500 τετραγωνικών μέτρων, έχει ορθογώνιο σχήμα και το ύψος του είναι 4-5 μέτρα.

Το σπήλαιο της Θεόπετρας είναι ένας διάσημος αρχαιολογικός χώρος. Είναι το πρώτο ανασκαφικό σπήλαιο της Θεσσαλίας, αλλά το πιο σημαντικό γεγονός είναι ότι τα ευρήματα του αρχίζουν στη Μέση της Παλαιολιθικής εποχής (50.000 π.Χ.) και διαρκούν μέχρι το τέλος της νεολιθικής περιόδου (4.000 π.Χ.) χωρίς χρονικά κενά.

Το σπήλαιο της Θεόπετρας είναι αρκετά πιθανό να είναι το μοναδικό το οποίο περιέχει, μέσα σε ένα ενιαίο χώρο, στοιχεία δύο πολύ σημαντικών πολιτιστικών μεταβάσεων. Πρώτα από την αντικατάσταση των Νεάντερταλ από τους σύγχρονους ανθρώπους και στη συνέχεια από τη μετάβαση από τη συλλογή κυνηγών προς τη γεωργία, τη μετάβαση από τον Παλαιολιθικό στο νεολιθικό τρόπο ζωής, στο τέλος της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων.

Το σπήλαιο είναι ένας τεράστιος θάλαμος στους πρόποδες ενός ασβεστολιθικού βράχου, ψηλά πάνω στο λόφο πάνω από το χωριό Θεόπετρα. Η πύλη εισόδου είναι πολύ μεγάλη, πλάτους 17 μέτρων και ύψους τριών μέτρων, με ένα τεράστιο θάλαμο πίσω, σχεδόν ορθογώνιο με μέγεθος 500μ². Το σπήλαιο φθάνει έως τη στροφή του δρόμου από το χωριό.

Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1987 και ολοκληρώθηκαν επίσημα το 1998, αλλά οι ανακαλύψεις συνεχίζονται ακόμη. Οι αρχαιολόγοι ήταν πρόθυμοι να καθοδηγήσουν τους σποραδικούς επισκέπτες διά μέσω της ανασκαφής. Το 2009 το σπήλαιο άνοιξε επίσημα στο κοινό. Το 2010 έγινε μια σημαντική ανακάλυψη σε αυτό το σπήλαιο, ένας τείχος ο οποίος χτίστηκε πριν από 23.000 χρόνια, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι είναι η παλαιότερη γνωστή ανθρώπινη κατασκευή μέχρι σήμερα.

Το σπήλαιο της Θεόπετρας στην Καλαμπάκα

Το σπήλαιο της Θεόπετρας στην Καλαμπάκα

Στο δρόμο Τρικάλων-Καλαμπάκας, 3 χιλιόμετρα πριν από τα Μετέωρα, ορθώνεται πάνω από το χωριό Θεόπετρα ένας βραχώδης ασβεστολιθικός όγκος, στη βορειοανατολική πλευρά του οποίου βρίσκεται το ομώνυμο σπήλαιο. Πρόκειται για τη δυτικότερη προϊστορική θέση της θεσσαλικής πεδιάδας, που βρίσκεται στους πρόποδες της οροσειράς Χάσια, η οποία αποτελεί και το φυσικό όριο μεταξύ Θεσσαλίας και Hπείρου. Το σπήλαιο βρίσκεται σε υψόμετρο περίπου 100 μέτρα από την επιφάνεια της πεδιάδας και 280 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Μπροστά από το σπήλαιο ρέει ο ποταμός Ληθαίος, παραπόταμος του Πηνειού.

Σπήλαιο Θεόπετρας στη Θεσσαλία: Μια προϊστορία 130.000 χρόνων (Μέρος 1ο)

Σπήλαιο Θεόπετρας στη Θεσσαλία: Μια προϊστορία 130.000 χρόνων (Μέρος 1ο)

Μια έρευνα που κρατάει 27 χρόνια και συνεχίζεται

20 Απρ 2015

από Δρ Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα

Από μια καλή σύμπτωση, στο τεύχος 34 (Μάρτιος 1990) του έντυπου περιοδικού Αρχαιολογία, αφιερωμένου στις πρόσφατες (τότε) έρευνες στη Θεσσαλία, δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά τα αποτελέσματα των τριών πρώτων ανασκαφικών περιόδων στο σπήλαιο της Θεόπετρας. Ξαναδιαβάζοντας σήμερα εκείνο το κείμενο είδα πόσα πράγματα έχουν μέχρι σήμερα αλλάξει αλλά και άλλα τόσα που ορθώς είχαν εκτιμηθεί από την αρχή και ισχύουν μέχρι σήμερα, πιο τεκμηριωμένα ίσως. Οι εξειδικευμένες μελέτες και αναλύσεις στο μεσολαβήσαν διάστημα επιβεβαίωσαν τη σπουδαιότητα αυτής της ανασκαφής για την προϊστορία του ελλαδικού χώρου. Σήμερα, 25 χρόνια μετά, στην ηλεκτρονική πλέον έκδοση του ίδιου περιοδικού δίνονται συνοπτικά τα αποτελέσματα μιας έρευνας που κρατάει 27 χρόνια και συνεχίζεται…

Μέρος 1ο

Εισαγωγή

Το σπήλαιο της Θεόπετρας αποτελεί το μεγαλύτερο και πιο ολοκληρωμένο έως σήμερα ερευνητικό πρόγραμμα της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας & Σπηλαιολογίας, καθώς οι ανασκαφές σε αυτό διήρκεσαν περίπου 20 χρόνια (1987-2007), ευτυχήσαμε να το δούμε να αναδεικνύεται μέσω του Γ΄ ΚΠΣ και να το επισκέπτονται εκατοντάδες ανθρώπων κάθε χρόνο και σχολεία από όλη την Ελλάδα ενώ ήδη ολοκληρώθηκε μέσω του ΕΣΠΑ Θεσσαλίας 2006-2013 η δημιουργία μουσείου (Κέντρου Τεκμηρίωσης & Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας) αφιερωμένου αποκλειστικά στα ευρήματα αυτών των ανασκαφών. Παράλληλα προχωρούμε στην τελική δημοσίευση με τον πρώτο τόμο αφιερωμένο στη Νεολιθική περίοδο. Το σπήλαιο της Θεόπετρας παραμένει μέχρι σήμερα το μόνο ανασκαμμένο σπήλαιο της Θεσσαλίας.

Στο παρόν κείμενο θα αναφερθούμε περιληπτικά στα ευρήματα, κατά χώραν ή κινητά, τα οποία έχουν παρουσιαστεί επανειλημμένως σε διάφορα συνέδρια και δημοσιεύσεις (βλ. Κυπαρίσση-Αποστολίκα 2000, 2000α, με άρθρα των συνεργατών).

Τοπογραφία

Το σπήλαιο της Θεόπετρας βρίσκεται στα δεξιά της διαδρομής από Τρίκαλα προς Καλαμπάκα, 3 χλμ. πριν την τελευταία (εικ. 2), σε υψόμετρο περίπου 300μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και 100μ. πάνω από την πεδιάδα, στη βόρεια πλευρά ασβεστολιθικού όγκου που υψώνεται πάνω από το ομώνυμο Toπικό Διαμέρισμα του Δήμου Καλαμπάκας (εικ. 1). Πολύ κοντά ρέει ο ποταμός Ληθαίος, παραπόταμος του Πηνειού, που στη συνέχειά του διασχίζει την πόλη των Τρικάλων. Το σχήμα του σπηλαίου είναι περίπου τετράπλευρο με μικρές κόγχες (καρστικούς αγωγούς) στην περιφέρεια (εικ. 3-4). Η έκτασή του είναι περίπου 500 τ.μ. Η είσοδος είναι αψιδωτή, διαστάσεων 17μ. πλάτος επί 3μ.ύψος, και επιτρέπει στο φυσικό φως να εισέρχεται άπλετα στο εσωτερικό του (εικ. 5). Ακριβώς απέναντι βλέπει κανείς τους βράχους και τις μονές των Μετεώρων. Είναι η δυτικότερη προϊστορική θέση της Θεσσαλίας και, καθώς γειτνιάζει άμεσα και με τη θεσσαλική πεδιάδα αλλά και με την οροσειρά της Πίνδου, τον Κόζιακα, οι επιχώσεις του, όπως θα δούμε, συνδυάζουν χαρακτηριστικά και από τα δύο αυτά φυσικά περιβάλλοντα.

Η στρωματογραφική ακολουθία

Οι πολύχρονες ανασκαφές αποκάλυψαν τη μεγαλύτερη γνωστή ακολουθία προϊστορικών επιχώσεων (περίπου 6μ. πάχος) (εικ. 6), που αντιπροσωπεύει μέρος του Ανώτερου Πλειστόκαινου –που αποτελεί και τον κύριο όγκο τους– τη σύνδεση του Πλειστόκαινου με το Ολόκαινο με την παρουσία της Μεσολιθικής για πρώτη φορά στη Θεσσαλία, και τη Νεολιθική, η οποία μας ήταν έως τότε γνωστή μόνο από υπαίθριες θέσεις στη Θεσσαλία.

Αν θα ’πρεπε κάποιος να επισημάνει κάτι πριν προβεί σε περιγραφή της στρωματογραφίας στο σπήλαιο της Θεόπετρας είναι η τεράστια αναμόχλευσή της, όχι τόσο από ανθρώπινη παρέμβαση, που και αυτή έπαιξε κάποιο ρόλο καθώς το σπήλαιο χρησίμευσε ως καταφύγιο για τον ντόπιο πληθυσμό σε καιρούς πολέμου. Επιπλέον χρησιμοποιήθηκε για το σταυλισμό ζώων επί μεγάλο διάστημα και οι βοσκοί προέβαιναν σε διαμορφώσεις και εξομαλύνσεις του χώρου για την ασφάλεια των ζώων. Κυρίως όμως τεράστια διαταραχή προκλήθηκε από την επανειλημμένη εισβολή μεγάλων ποσοτήτων νερού μέσω των καρστικών αγωγών της νότιας περιφέρειας του σπηλαίου που προέρχονταν από την εξωτερική ανατολική επιφάνεια του βραχώδους σχηματισμού συμπαρασύροντας πέτρες, οι οποίες είναι σήμερα ακόμη ορατές στις απολήξεις αυτών των αγωγών (εικ. 7). Νερά έμπαιναν επίσης και από την πλατιά είσοδο. Η σημαντικότερη τέτοια εισβολή νερού συνέβη προς το τέλος της Νεολιθικής και άφησε τα κατάλοιπά της ως μία γραμμή στάθμης περίπου 2μ. ψηλότερα από τη σημερινή επιφάνεια της επίχωσης, ενώ συμπαγοποιημένοι όγκοι επίχωσης με αρχαιολογικό περιεχόμενο αυτής της περιόδου βρίσκονται κατά τόπους στην επιφάνεια αλλά και μέσα στην επίχωση (εικ.8). Και σε παλαιότερες περιόδους όμως, κυρίως της Παλαιολιθικής, δημιουργήθηκαν επίσης νεροφαγώματα  που, παράλληλα με τα λαγούμια που δημιούργησαν διάφορα μικρά ζώα, παρέσυραν αρχαιολογικό υλικό από ανώτερα στρώματα και το κατέβασαν βαθύτερα δημιουργώντας πολλές φορές προβλήματα ερμηνείας στους ανασκαφείς μέχρι να διασαφηνιστεί η αιτία αυτών των δυσαναλογιών.  Επιπλέον, ολόκληρο στρώμα πεσμένων λίθων δημιουργήθηκε από την αποκόλληση και πτώση τεράστιου τεμάχους από την οροφή του σπηλαίου (εικ. 8-9), που συμπλήρωσε και «μπέρδεψε» την εικόνα όσων εισήλθαν μέσω των καρστικών αγωγών. Η αποκόλληση αυτή προκάλεσε επιπλέον συμπίεση των υποκείμενων στρωμάτων και διαφοροποίηση της στρωματογραφίας σε εκείνη την περιοχή. Έχοντας υπόψη μας όλα τα προαναφερθέντα προβλήματα μπορούμε να πούμε τα παρακάτω σχετικά με τη στρωματογραφική ακολουθία:

Οι επιχώσεις της Θεόπετρας μπορούν να χωριστούν σε δύο εντελώς διαφορετικές περιόδους χρήσης του σπηλαίου: αυτή του Πλειστοκαίνου (Μέση και Ανώτερη Παλαιολιθική) και την άλλη του Ολοκαίνου (Μεσολιθική και Νεολιθική) (εικ. 6). Ποσοτικά και μορφολογικά οι δύο στρωματογραφίες είναι εντελώς διαφορετικές: η πρώτη φθάνει τα 4,50μ. πάχος στην κεντρική περιοχή του σπηλαίου, όπου και το μεγαλύτερο πάχος επιχώσεων, ενώ στην ανατολική και νότια περιφέρεια, όπου η ανασκαφή έφτασε ως το φυσικό ασβεστολιθικό υπόβαθρο, οι αντίστοιχες επιχώσεις δεν ξεπερνούν τα 2,50-3,00 μ. Επομένως, η επιφάνεια του ασβεστολιθικού υποστρώματος στον πυθμένα του σπηλαίου δεν είναι επίπεδη αλλά ανισόπεδη, βρίσκεται βαθύτερα στο κέντρο και αρκετά ψηλότερα  στην περιφέρεια. Αυτός είναι και ο λόγος που ο βαθύτερος κεντρικός χώρος του σπηλαίου γέμισε επανειλημμένως από  ιζήματα οφειλόμενα σε αποθέσεις νερού, όπως αναφέρθηκε ήδη, και εν μέρει από την πλατιά είσοδό του. Το τελευταίο επιβεβαιώνεται και από την κατηφορική πορεία που έχει το σκληρότερο από τα ιζήματα με φορά από την είσοδο προς το κέντρο (εικ. 9-10). Το ίζημα αυτό αντιπροσωπεύει την τελευταία παγετώδη περίοδο του Πλειστοκαίνου.

Η δεύτερη περίοδος, που αντιπροσωπεύει το Ολόκαινο, δεν ξεπερνά συνολικά τα 1,50-2,00μ. πάχος, και αυτό μόνο  εκεί όπου συνυπάρχουν σε επάλληλα στρώματα.

Οι δύο παραπάνω μεγάλες περίοδοι μπορούν να χωρισθούν σε πέντε διαφορετικές ενότητες, τρεις για το Πλειστόκαινο  και δύο για το Ολόκαινο:

α) Τα κατώτερα στρώματα της Πλειστοκαινικής επίχωσης αποτελούνται από υγρό ίζημα ροδαλού χρώματος (εικ. 10-11), πάχους 50-70 εκ., από το οποίο απουσιάζουν εξ ολοκλήρου τα κατάλοιπα φωτιάς, αν και η παρουσία φυτολίθων σε αυτό παραπέμπει σε ανθρώπινη παρουσία, χωρίς χρήση φωτιάς (Tsartsidou 2013, Tsartsidou κ.ά., υπό έκδοση). Η εναπόθεση αυτού του ιζήματος πρέπει να τοποθετηθεί πριν τα 130-140.000 χρόνια, σύμφωνα με νεότερες χρονολογήσεις με τη μέθοδο της θερμοφωταύγειας (Valladas κ.ά. 2007) καμένων λίθινων εργαλείων προερχόμενων από τα βαθύτερα στρώματα με κατάλοιπα φωτιάς (τα οποία υπέρκεινται, εννοείται, των βαθύτερων χωρίς φωτιά, εικ. 10-11) στο Εργαστήριο Επιστημών Κλίματος και Περιβάλλοντος του Ερευνητικού Κέντρου CNRS της Γαλλίας (Centre des Faibles Radioactivités, Laboratoire Mixtes C.N.R.S.-C.E.A.). Τα ίδια στρώματα είχαν αρχικά χρονολογηθεί  με Άνθρακα 14 στον Δημόκριτο στα 46.591+1665 χρόνια πριν από σήμερα (Φακορέλλης και Μανιάτης 2000), αυτά όμως είναι και τα όρια της μεθόδου του Άνθρακα 14, ώστε παλαιότερες αυτού του ορίου ηλικίες δεν είναι δυνατόν να χρονολογηθούν με ακρίβεια με αυτή τη μέθοδο. Από αυτό το βαθύτερο ίζημα, το οποίο έχει προς το παρόν ανασκαφεί περιορισμένα, προήλθαν εργαλεία φτιαγμένα από πυριτόλιθο (εικ. 11-12), ο οποίος βρίσκεται εγκλωβισμένος μέσα σε χαλίκια ασβεστολιθικά από τον ίδιο τον πυθμένα της σπηλιάς, καθώς και από χαλαζία, που έχει χρησιμοποιηθεί περισσότερο κατά τη Μέση Παλαιολιθική περίοδο, παρά αργότερα. Οι ελάχιστοι δηλαδή ένοικοι του σπηλαίου, κατά την πρώτη χρήση του, φαίνεται πως χρησιμοποιούσαν ως πρώτη ύλη για τα εργαλεία τους υλικό που έβρισκαν στον πυθμένα της ίδιας της σπηλιάς, ενώ αργότερα, οπότε αυξήθηκε ο πληθυσμός και οι ανάγκες, αλλά προφανώς σταδιακά εξαντλούνταν και το υλικό, η αναζήτησή του γινόταν πολύ πιο οργανωμένα σε μεγάλη ακτίνα έξω από το σπήλαιο. Τα εργαλεία αυτού του ιζήματος, που είναι και τα παλαιότερα όλης της ανασκαφής, είναι αδρά επεξεργασμένα συγκρινόμενα με τα νεότερά τους.

β) Η δεύτερη ενότητα, με μέγιστο πάχος έως 2,50μ. χαρακτηρίζεται από παχιά στρώματα εκτεταμένων πυρών που εναλλάσσονται με αμμώδη και ιλυώδη στρώματα (εικ. 12-13) από υλικά που αποτέθηκαν κατά την εκροή υπόγειων νερών μέσα στο σπήλαιο. Τα νερά αυτά δημιουργούσαν κατά περιόδους στο μεγαλύτερο, βαθύτερο και κεντρικότερο τμήμα του σπηλαίου μια λιμνάζουσα περιοχή. Ο ρυθμός απόθεσής τους υπολογίστηκε από τον γεωλόγο Δρα Π. Καρκάνα από 0,5 έως 1,5 εκ./αιώνα. Οι συνθήκες που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια δημιουργίας αυτών των στρωμάτων δεν επέτρεπαν τη συχνή και εκτεταμένη χρήση του σπηλαίου, τουλάχιστον στην προαναφερθείσα κεντρική περιοχή.  Αντίθετα, δίπλα στα ανατολικά τοιχώματα του σπηλαίου, όπου ο πυθμένας έχει αποκαλυφθεί σε βάθος 3μ. περίπου, πολύ ψηλότερα δηλαδή απ’ ό,τι στον κεντρικό χώρο, η επιφάνεια χρήσης εκεί δεν έχει επηρεαστεί από τα νερά που εισέβαλλαν κάθε φορά μέσω των καρστικών αγωγών, με αποτέλεσμα εκεί η στρωματογραφία να είναι αδιατάρακτη. Στη στρωματογραφία εδώ (ανατολική περιοχή) είναι χαρακτηριστική η παρουσία σε μεγάλη ποσότητα γωνιωδών ασβεστολιθικών λατυπών (χαλικιών) προερχόμενων από την οροφή και τα τοιχώματα του σπηλαίου, τα οποία σε συνδυασμό με κρυογενείς αλλοιώσεις των συνοδών ιζημάτων δείχνει ότι αποτελούν κρυοκλαστικές αποθέσεις, προϊόν δηλαδή διάρρηξης των τοιχωμάτων λόγω τήξης και πήξης του πάγου. Από τη στρωματογραφία αυτή απουσιάζουν οι έντονες και χαρακτηριστικές φωτιές του κεντρικού χώρου (εικ.13-14). Τέλος τα ιζήματα αυτής της ενότητας στο σπήλαιο χαρακτηρίζονται επίσης από την παρουσία τεράστιων κοιτών, λάκκων και φυσικών λαγουμιών (εικ. 14-16), τα οποία συνήθως είναι πληρωμένα με νεότερες χαλαρές αποθέσεις.

γ) Η τρίτη ενότητα χαρακτηρίζεται από το σχηματισμό σκληρού ιζήματος συνολικού πάχους περίπου 1,50μ. που αποτελείται από δύο επάλληλα στρώματα (βλ. εικ. 6 και 16-18) μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται μία λιγότερο συμπαγής επίχωση. Οι σκληροί αυτοί σχηματισμοί αντανακλούν πολύ ψυχρές κλιματικές συνθήκες της τελευταίας παγετώδους με ηπιότερα χαρακτηριστικά στο ενδιάμεσο διάστημα (θα δούμε και παρακάτω σχετικά στο Κλίμα).

δ) Η τέταρτη ενότητα, μέγιστου πάχους 90 εκ. περίπου, ανταποκρίνεται στην ονομαζόμενη Μεσολιθική περίοδο και στρωματογραφικά τοποθετείται ανάμεσα στο σκληρό ίζημα της Ανώτερης Παλαιολιθικής και στη Νεολιθική υπερκείμενη επίχωση (εικ. 17, 19). Το χώμα έχει κιτρινόφαιη απόχρωση και αμμώδη υφή με χαρακτηριστικά υγρασίας, ενώ σε κάποιες περιοχές υπάρχουν και έντονα κατάλοιπα φωτιάς (εικ. 18-21). Το στρώμα αυτό δεν εντοπίσθηκε σε όλη την έκταση του σπηλαίου, κυρίως δεν είναι εμφανές στον κεντρικό χώρο (εικ. 3, 9-10), πράγμα που φαίνεται να οφείλεται σε αλλοιώσεις που επήλθαν στην ούτως ή άλλως πολύ διαταραγμένη ανώτερη επίχωση από τους προαναφερθέντες γεωφυσιικούς παράγοντες.

ε) Η πέμπτη και τελευταία ενότητα ανήκει στη Νεολιθική περίοδο και έχει πάχος περίπου 1,50 στην κεντρική περιοχή ‒ στην περιοχή του άξονα 11 του καννάβου όπου υπήρχε το στρώμα των αποκολλημένων λίθων από την οροφή έφτανε και τα 2,00μ., ενώ δεν ξεπερνάει τα 0,50μ. κοντά στην είσοδο και κοντά στα ανατολικά τοιχώματα του σπηλαίου (εικ. 17, 19, 20, 22). Αντίστοιχα, η μεν κεντρική επίχωση ήταν εξαιρετικά διαταραγμένη –για τους λόγους που προαναφέρθηκαν– ενώ στην περιφέρεια φαίνεται αδιατάρακτη, είχε όμως ίσως εκεί πιο περιορισμένη χρήση ο χώρος λόγω της σκοτεινότητας και της υγρασίας του. Όπως ήδη αναφέρθηκε, από όστρακα, οστά, κάρβουνα κ.λπ. επικολλημένα μέχρι και 2μ. ψηλότερα από τη σημερινή επιφάνεια της επίχωσης στα τοιχώματα του σπηλαίου  συμπεραίνεται ότι αυτή η επίχωση κάποτε έφθανε ως εκεί. Παρά τη μεγάλη αναμόχλευση των ανώτερων στρωμάτων, τα οποία δεν είναι δυνατόν να μας δώσουν μια καθαρή νεολιθική στρωματογραφία, έχουν ωστόσο αυτά δώσει πολύ σπουδαία ευρήματα όλων των βαθμίδων της Νεολιθικής,

Οι εναλλαγές του  κλίματος

Eπανειλημμένως φαίνεται πως άλλαξε το κλίμα (Καρκάνας 2000) στη διάρκεια χρήσης του σπηλαίου από τον άνθρωπο με την εναλλαγή θερμών και ψυχρών επεισοδίων, κατά τα οποία ο πληθυσμός του σπηλαίου αναλόγως αυξανόταν και μειωνόταν. Τα επεισόδια αυτά έχουν αφήσει τα κατάλοιπά τους στο σπήλαιο της Θεόπετρας, μοναδικό μάρτυρα αυτών των φυσικών αλλαγών σε αρχαιολογική θέση σε τόσο χαμηλό υψόμετρο μέχρι στιγμής στην Ελλάδα, ενώ είναι επίσης το νοτιότερο σημείο της Ευρώπης με τόσο έντονα χαρακτηριστικά παγετώνων στη διάρκεια του Πλειστοκαίνου. Αυτά τα ψυχρά χαρακτηριστικά εξηγούνται από τη γειτνίαση του σπηλαίου με την Πίνδο αλλά και από τον βορεινό προσανατολισμό της εισόδου του (εικ. 21).

Από τη μικρομορφολογική εξέταση δειγμάτων όλων των στρωμάτων (Kαρκάνας & Weiner 2000, Karkanas 2002, Καρκάνας-Κυπαρίσση 2005), προέκυψαν πολλές ψυχρές φάσεις που έχουν αποτυπωθεί στα ιζήματα: η πρώτη στο κατώτερο στρώμα του σπηλαίου, παλαιότερη δηλ. των 130-140.000 χρόνων πριν από σήμερα, η δεύτερη στο ανώτερο στρώμα της πρώτης καύσης, δηλαδή περίπου στην παραπάνω ηλικία. Μια εκτεταμένη ψυχρή φάση παρατηρείται κατά την τελευταία παγετώδη (έναρξη μετά την τελευταία μεσοπαγετώδη του ισοτοπικού σταδίου 5e, περίπου 130.000 χρόνια πριν) και επεκτείνεται ως τα 18.000 χρόνια πριν, που θεωρείται πέρας της τελευταίας παγετώδους περιόδου. Μια εκτεταμένη καύση που εμφανίζεται στις αποθέσεις του σπηλαίου με τη μορφή πολλών εστιών φωτιάς, όλων στον ίδιο ορίζοντα, και έχει χρονολογηθεί στα 60.000 περίπου χρόνια πριν από σήμερα (αρχή ισοτοπικού σταδίου 3) αντανακλά μια διακοπή των πολύ κακών κλιματικών συνθηκών που επικρατούσαν στην περιοχή καθ’ όλο το διάστημα της τελευταίας παγετωνικής έξαρσης. Σε μια έκταση 30 τ.μ. περίπου, μετρήθηκαν 15 τουλάχιστον εστίες, αριθμός που αυξάνεται όσο επεκτείνεται η ανασκαφή. Οι εστίες αυτές (εικ. 22-24), με επιφάνεια περίπου 1 τ.μ. η κάθε μία, αποτελούνται από έντονο ερυθρό στρώμα πάχους 10-15 εκ. στην ανώτερη επιφάνειά τους, οφειλόμενο στη σύστασή του από οξείδια αλουμινίου και φωσφόρου και ποτάσιο σε συνδυασμό με την πυράκτωση που υπέστησαν. Κάτω απ’ αυτό το κόκκινο στρώμα υπάρχει σε όλες τις εστίες μαύρο στρώμα που αποτελεί τη βάση τους (εικ. 23, 25). ΄Εχει παρατηρηθεί ότι τα σημαντικότερα και πιο εκτεταμένα επεισόδια καύσεων σχετίζονται με περιόδους ηπιότερου κλίματος κατά τις οποίες αυξανόταν ο πληθυσμός του σπηλαίου. Μετά την τελευταία μέγιστη παγετώδη περίοδο (Last Glacial Maximum, 35000 έως 18000 χρόνια πριν) φαίνεται να αυξήθηκε ραγδαία ο πληθυσμός μέσα στο σπήλαιο κρίνοντας από την αντίστοιχη εντυπωσιακή αύξηση των λίθινων εργαλείων σε αυτά τα στρώματα. Από τα τελευταία ευρήματα με την ευκαιρία των έργων του Γ΄ ΚΠΣ, αξίζει να μνημονευθεί η αποκάλυψη, ακριβώς μπροστά στην είσοδο του σπηλαίου, λιθοσωρού αποτελούμενου από πέτρες μεσαίου κυρίως μεγέθους, που σε συνδυασμό με την παρουσία βράχων προφανώς πεσμένων από την οροφή και πακτωμένων στο έδαφος (εικ. 24, 26) καλύπτουν όλο το εύρος της εισόδου. Οι πέτρες, φαίνεται να τοποθετήθηκαν και να παρέμειναν εκεί εσκεμμένα προκειμένου να δημιουργήσουν ένα φράγμα ασφαλείας ώστε να εμποδίζεται η είσοδος στο σπήλαιο τόσο για τα ζώα σε περιόδους μεγάλου ψύχους, όσο και για τα ίδια τα έντονα καιρικά φαινόμενα. Xρονολόγηση με θερμοφωταύγεια έδωσε ηλικία 24.000-22.000 χρόνια πριν από σήμερα (Ζαχαριάς κ.ά. 2012), εντάσσεται δηλαδή η κατασκευή του στη διάρκεια της τελευταίας μέγιστης παγετώδους περιόδου. Τέλος, στα 12.000 χρόνια περίπου πριν από σήμερα παρατηρήθηκε στο σπήλαιο το τελευταίο σύντομο ψυχρό επεισόδιο, επονομαζόμενο Younger Dryas, που πιστοποιήθηκε εδώ για πρώτη φορά στην ανατολική Μεσόγειο. Λόγω της θέσης του σπηλαίου κοντά στην οροσειρά της Πίνδου φαίνεται πως εδώ τότε επικράτησαν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες.

Η πρώτη εμφάνιση του πηλού

Ανάμεσα στις εστίες των περίπου 60.000 χρόνων βρέθηκαν δεκάδες πήλινοι, συνήθως κυλινδρικοί, σχηματισμοί (εικ. 25-29), πιθανότατα ελαφρά στεγνωμένοι, όχι ψημένοι. Το μήκος τους φθάνει τα 10 εκ. περίπου και το πάχος τους τα 2,5-3 εκ. Η παρουσία τους σε τόσο πρώιμα στρώματα είναι φυσικό ότι μας προκάλεσε σύγχυση ως προς τη χρονική περίοδο έναρξης της χρήσης του πηλού. Τελικά όμως, σύμφωνα με τις στρωματογραφικές παρατηρήσεις του γεωλόγου Π. Καρκάνα, αυτοί οι σχηματισμοί προέρχονται από την ενότητα της Μεσολιθικής επίχωσης (στο σπήλαιο έχουν διατηρηθεί ενδεικτικά σε θέση εύρεσής τους (εικ 27, 30) και έφθασαν σε βαθύτερα στρώματα μέσω των τεράστιων κοιτών και νεροφαγωμάτων που προκλήθηκαν από την εισβολή μεγάλων ποσοτήτων νερού μέσω των καρστικών αγωγών στο σπήλαιο και πληρώθηκαν με υλικό από ανώτερα στρώματα. Κατάλοιπα όμως μαζών άψητου πηλού, πέρα από τα εν λόγω αντικείμενα, έχουν βρεθεί διάσπαρτα μέχρι τα βαθύτερα στρώματα της Παλαιολιθικής (εικ. 28, 31), οι οποίες επίσης προέρχονται τελικά από τη μεσολιθική επίχωση. Οπωσδήποτε αυτοί οι πήλινοι σχηματισμοί αντιπροσωπεύουν πρώιμες προσπάθειες σχηματοποίησης αυτού του εύπλαστου υλικού, του πηλού, τις ιδιότητες του οποίου φαίνεται να γνώριζαν πλέον στη Μεσολιθική περίοδο και αποτελούν αποδείξεις ότι η κεραμική τεχνολογία είναι γηγενής κατάκτηση, αφού σε συνδυασμό με το ψήσιμο του πηλού κάποιους αιώνες αργότερα, επρόκειτο να σημάνει την επανάσταση της τεχνολογίας κατά τη Νεολιθική εποχή. Επίσης, προς το τέλος της Παλαιολιθικής, κατάλοιπα πηλών, όχι σχηματοποιημένα, βρέθηκαν δίπλα σε φωτιές (εικ. 29, 32). Το δείγμα αυτό έχει χρονολογηθεί με Άνθρακα 14 στα 13480-12320 π.Χ. / 12539±200 ΒΡ (DEM-208). Ο συνδυασμός αυτός δεν παρατηρείται στα βαθύτερα στρώματα, ώστε η ύπαρξη πηλών, έστω και άμορφων μαζών, προς το τέλος της Ανώτερης Παλαιολιθικής θέτει, όπως είναι ευνόητο, σε νέα βάση και το θέμα της γηγενούς ή εισηγμένης κεραμικής τεχνολογίας των αρχών της Νεολιθικής στον ελλαδικό χώρο.

H απουσία οστέινων καταλοίπων – διαγένεση

Ένα μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε στην ανασκαφή ήταν η σχεδόν παντελής απουσία οστών στις παλαιολιθικές επιχώσεις όλης της κεντρικής περιοχής του σπηλαίου, απουσία που δεν μπορούσε να ερμηνευτεί αρχαιολογικά μέχρι που η μικρομορφολογική μελέτη του συνεργάτη γεωλόγου Δρ. Π. Καρκάνα (Καρκάνας και Weiner 2000) με τις αναλύσεις των ιζημάτων που έγιναν στο Ινστιτούτο Weizmann του Ισραήλ απέδωσε την απουσία των οστών στο φαινόμενο της διαγένεσης, δηλαδή σε μετα-αποθετικές διαδικασίες που σχετίζονται με τη σύσταση των ιζημάτων από κατάλοιπα καύσης ξύλων που περιέχουν ανθρακικό ασβέστιο, φυτόλιθους και άμορφα πυριτικά συσσωματώματα καθώς και διαλυμένο φωσφόρο από την αποσύνθεση οργανικών καταλοίπων, με τα οποία είναι εμπλουτισμένο το νερό που κυκλοφορεί στους πόρους των ιζημάτων. ΄Ετσι δημιουργείται το ορυκτό απατίτης, το κύριο ανόργανο συστατικό των οστών, και στη συνέχεια δημιουργείται ένα σύνολο αυθιγενών ορυκτών. Ως αποτέλεσμα, το ορυκτό απατίτης στην πορεία της διαγένεσης μετατρέπεται σε άλλα πιο σύνθετα φωσφορικά ορυκτά του αργιλίου και αυτό το στάδιο σηματοδοτεί τη διάλυση του απατίτη των οστών. ΄Ετσι, στις περιοχές του σπηλαίου όπου υπάρχει απατίτης η ασβεστίτης, τα οστά είναι σταθερά και η παρουσία τους αντιπροσωπεύει την πραγματική εικόνα της παρουσίας τους στο παρελθόν, ενώ στις περιοχές με τα σύνθετα ορυκτά του φωσφόρου η απουσία τους δηλώνει λανθασμένα ότι δεν υπήρχαν και στο παρελθόν. Στο σπήλαιο της Θεόπετρας, στην κεντρική περιοχή, απουσιάζουν τα οστά γιατί εκεί καταλήγουν, όπως είπαμε ήδη, οι καρστικοί αγωγοί της νότιας περιοχής οι οποίοι μετέφεραν επανειλημμένως μεγάλες ποσότητες νερού από την εξωτερική περιοχή του σπηλαίου που κατέκλυσαν το σπήλαιο και συνετέλεσαν στη διάλυση των οστών με τη διαδικασία της διαγένεσης που αναφέρθηκε (εικ. 30, 33). Ήμασταν πολύ τυχεροί ως προς το ότι η περιοχή δίπλα στα ανατολικά τοιχώματα του σπηλαίου, επίσης κοντά στην απόληξη ενός καρστικού αγωγού αλλά σε σαφώς ψηλότερο επίπεδο, έμεινε έξω από την επιρροή των νερών και είναι εκεί όπου βρέθηκαν σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης οστά  ζώων (εικ. 30, 34) αλλά και οι δύο ανθρώπινες ταφές της Ανώτερης Παλαιολιθικής που θα δούμε παρακάτω.

Aνθρωπολογικά κατάλοιπα

Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χιλιετιών χρήσης του σπηλαίου από τον άνθρωπο είναι πολύ πιθανό ότι άλλαξε και ο ανθρώπινος τύπος που ζούσε στην περιοχή. Με τα έως τώρα δεδομένα από άλλες θέσεις της Ευρώπης γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος Ηomo sapiens neanderthalensis χάνεται περίπου γύρω στα 40.000 χρόνια πριν από σήμερα και εμφανίζεται ο σημερινός σύγχρονος άνθρωπος Homo sapiens sapiens, ενώ στη Μέση Ανατολή ο σύγχρονος άνθρωπος εμφανίστηκε ήδη από τα 100.000 χρόνια περίπου πριν από σήμερα. Στη Θεόπετρα ευτυχήσαμε να έχουμε βρει ως τώρα πέντε ανθρώπινους σκελετούς, έναν της Ανώτερης Παλαιολιθικής χρονολογημένο από τα ίδια τα οστά του στα 14990-14060 π.Χ. (εικ. 31, 35) (Φακορέλλης και Μανιάτης 2000, DEM -241), δηλαδή μετά το τέλος της τελευταίας μέγιστης παγετώδους περιόδου και έναν ακόμη, πιθανότατα σύγχρονο του πρώτου, καθώς γειτνιάζουν και βρίσκονται στο ίδιο περίπου βάθος ‒ λόγω της κακής κατάστασης των οστών του τελευταίου δεν διατηρήθηκε κολλαγόνο για να μας δώσει ηλικία (εικ. 32, 36). Τρεις επιπλέον ταφές ανήκουν στη Μεσολιθική περίοδο και έχουν χρονολογηθεί στα 7000-7500 περίπου π.Χ. (Kyparissi-Apostolika 2003, 8.070±60 ΒΡ, 7280-6830 ΒC, CAMS -21773) και 8450±45 ΒΡ (7.586-7384 BC, oxa-17352) (εικ. 33-35, 37-39). Οι δύο τελευταίοι μεσολιθικοί βρέθηκαν με την ευκαιρία των έργων ανάδειξης του σπηλαίου (καλοκαίρι 2006/ Ιανουάριος 2008).  Η μία εξ αυτών, σε συνεσταλμένη στάση, εκτίθεται στο σπήλαιο στη θέση εύρεσής της, εγκιβωτισμένη σε κάλυμμα από πλεξιγκλάς (Κυπαρίσση-Αποστολίκα, υπό έκδοση).

Εκτός των ταφών αυτών καθ’ αυτών, στο βαθύτερο στρώμα φωτιάς του σπηλαίου βρέθηκαν αποτυπώματα ανθρώπινων πελμάτων (Μανώλης κ.ά. 2000) (εικ. 36, 40) που ανήκουν σε στρώματα της Μέσης Παλαιολιθικής ‒ είχαν χρονολογηθεί με Άνθρακα 14 στα 46.330±1.590 ΒΡ (Φακορέλλης και Μανιάτης 2000, DEM -613), ενώ χρονολόγηση με θερμοφωταύγεια, όπως αναφέρθηκε ήδη, ανεβάζει τις ηλικίες στα 110-135.000 χρόνια πριν από σήμερα! (Valladas κ.ά. 2007). Λόγω της ηλικίας του στρώματος όπου βρέθηκαν τα αποτυπώματα και λόγω της μουστέριας τεχνολογίας των λίθινων εργαλείων που βρέθηκαν στο αντίστοιχο στρώμα και κατά κανόνα αποδίδονται στους νεαντερτάλιους (Παναγοπούλου 2000), ευλόγως τα αποτυπώματα μπορούν να αποδοθούν στον προγενέστερο ανθρώπινο τύπο (Homo sapiens neanderthalensis). ΄H, αν ανήκουν στον σύγχρονο άνθρωπο, αυτό σημαίνει ότι ο τελευταίος έφτασε στον ελλαδικό χώρο πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη, δηλ. όπως περίπου στη Μέση Ανατολή. Εν τέλει, σε όποιον ανθρώπινο τύπο και αν ανήκουν, η ανεύρεσή τους είναι ιδιαίτερα σημαντική και ελπίζουμε ότι θα συμβάλουν στη μελέτη της παρουσίας και της εξέλιξης του ανθρώπου στην Ελλάδα, η οποία βρίσκεται μεταξύ της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, ώστε είναι πιθανή η εμφάνιση του σύγχρονου ανθρώπου και εδώ πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Τα ευρήματα αυτά είναι  μοναδικά στον ελλαδικό χώρο και εξαιρετικά σπάνια σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι τα δεύτερα σε αρχαιότητα αποτυπώματα ποδιών στην Ευρώπη μετά εκείνα της Terra Amata της Γαλλίας (380.000 χρόνια πριν), ενώ άλλα που βρέθηκαν σε σπήλαια της Γαλλίας και της Ιταλίας χρονολογούνται κάτω από τα 20.000 χρόνια. Έχουν μήκος έως 15 εκ. και πλάτος περίπου 6 εκ., μέγεθος που ταιριάζει σε παιδί ηλικίας 4-5 περίπου ετών σήμερα. Η εκτίμηση της ηλικίας έγινε ύστερα από συγκρίσεις με πέλματα σύγχρονων παιδιών ανάλογης ηλικίας, έγινε φωτογραμμετρική ανάλυση και σκανάρισμα με laser (εικ. 37, 41) (Μανώλης κ.ά. 2000). Από το μήκος του πέλματος μπορεί να υπολογιστεί το ύψος του ατόμου (15%), στην προκειμένη περίπτωση τα άτομα του 2ου και 3ου αποτυπώματος που είναι πιο ευκρινή εκτιμάται ότι είχαν ύψος 94-100 εκ. και 86-92 εκ. αντίστοιχα (τα αποτυπώματα ανήκουν σε διαφορετικά άτομα). Υπάρχει ωστόσο μια επιφύλαξη, αυτά να μην ανταποκρίνονται σε αυτή την ηλικία, δεδομένου ότι όλα τα ιζήματα στο σπήλαιο έχουν υποστεί συρρίκνωση και πιθανόν έτσι να φαίνεται μικρότερο και το μέγεθος αυτών των αποτυπωμάτων.

Tέλος, από τη νεολιθική επίχωση, αν και δεν έχουν εντοπιστεί ταφές in situ, έχουν ωστόσο βρεθεί αρκετά σκελετικά κατάλοιπα που υπολογίζουν τον πληθυσμό του σπηλαίου κατά την περίοδο αυτή περίπου στα 43 άτομα (βρέφη, ανήλικα και ενήλικα). Έγινε παλαιοπαθολογική μελέτη, εντοπίστηκαν διάφορες βλάβες αλλά γενικότερα φαίνεται πως πρόκειται για έναν εύρωστο πληθυσμό (Στραβοπόδη και Mανώλης 2000 και Στραβοπόδη 2012) που διατρεφόταν με γήινες τροφές κυρίως φυτικής προέλευσης που παραπέμπει σε γεωργο-κτηνοτροφική οικονομία με μικρή περιστασιακή κατανάλωση κρέατος και πολύ μικρή ποσότητα θαλάσσιας πρωτεΐνης λόγω της απόστασης της Θεόπετρας από τη θάλασσα (Papathanasiou 2000)

Είναι αξιοσημείωτο επίσης ότι με αναλύσεις DΝΑ που έγιναν σε οστά τόσο του ενός παλαιολιθικού σκελετού όσο και μεταγενέστερων οστών προκύπτει γενετική συνάφεια μεταξύ τους (Εvison κ.ά. 2000).

Η πανίδα

Όπως προαναφέρθηκε, το φαινόμενο της διαγένεσης στον κεντρικό χώρο διέλυσε σχεδόν στο σύνολό τους τα οστά. Αλλά, χάρη στην ανατολική περιοχή που έμεινε έξω από αυτή τη διαδικασία, έγινε δυνατό να ταυτιστούν οστά  ζώων (εικ. 38, 39, 42, 43), όπως σπηλαίας άρκτου αλλά και αιγοειδών, κόκκινου ελαφιού, δορκάδας, ελαφιού δάμα, αλεπούς, ασβού, αρκούδας, λαγού, ύαινας, λύκου, χελώνας, πάπιας, πέρδικας κ.ά. πτηνών, π.χ. περιστεριών, κορακοειδών, αετού κ.λπ. που αντιστοιχούν στην Παλαιολιθική και Μεσολιθική επίχωση (Rowley-Conwy και Νewton 2000). Επιπλέον, από τα ευρήματα στις όχθες του Πηνειού κατά τις έρευνες του Milojcic (Milojcic κ.ά. 1965) έχει διαπιστωθεί η παρουσία στη Θεσσαλία ελεφάντων, ρινόκερων, ιπποποτάμων, αλόγων και ποικίλων μυρηκαστικών για τις θερμές περιόδους της Παλαιολιθικής.

Από τη Νεολιθική επίχωση αναγνωρίστηκαν πολλά οστά ζώων, όπως αιγοπρόβατα που αποτελούν και το κυρίαρχο είδος σε ποσοστό περίπου 60%, βοοειδή, χοίροι και σκύλος εξημερωμένα, αλλά και γύρω στο 11% άγρια ζώα, όπως διάφορα είδη ελαφιών, αγριογούρουνο, αρκούδα, λαγός, αγριόγατα και ασβός, ως αποτέλεσμα κυνηγιού (Xαμηλάκης 2000). Σε οστό αρκούδας χρονολογημένο στη Νεολιθική περίοδο, προς το τέλος της 5ης χιλιετίας (DEM 1968/ 5,441±30 BP/ 4,350-4,240 BC) βρέθηκαν αποτυπώματα από μαχαιριές που αποδίδονται σε προσπάθεια τεμαχισμού του ζώου  (εικ. 39, 44) (Hamilakis & Harris υπό έκδοση).

Η συμβολή των συνεργατών – Ευχαριστίες

Το σπήλαιο της Θεόπετρας ανασκάπτεται από το 1987 συνεχώς από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, υπό τη διεύθυνση της υπογράφουσας και μελετάται με τη συνεργασία μιας μεγάλης διεπιστημονικής ομάδας αποτελούμενης από ανθρωπολόγους, βιολόγους, αρχαιολόγους ειδικευμένους στη λιθοτεχνία, την αρχαιοβοτανολογία, την ανθρακολογία, γεωλόγους, αρχαιομέτρες για τη χρονολόγηση ανθράκων και καμένων υλικών, αρχαιοζωολόγους και επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, κυρίως περιβαλλοντικών, καθώς συνεχώς αναφύονται και νέες.

Εγώ ως ανασκαφέας αισθάνομαι πολύ τυχερή που μου δόθηκε αυτή η ευκαιρία, όμως χωρίς την παρουσία πολλών συνεργατών μου, διαφόρων ειδικοτήτων, όλα αυτά τα χρόνια, η ολοκλήρωσή της δεν θα ήταν δυνατή ή τουλάχιστον δεν θα είχε επιτευχθεί το ίδιο αποτέλεσμα ως προς την ερμηνεία των ευρημάτων και τη χρήση του χώρου. Το κλίμα π.χ. έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη χρήση του χώρου, στη συχνότητα κατοίκησης της θέσης ή στη σχεδόν παντελή απουσία ανθρώπων κάποια διαστήματα. Το γέμισμα του χώρου του σπηλαίου επανειλημμένως με νερά που απέτρεπαν τη χρήση του από τον άνθρωπο και επίσης σε συνδυασμό με τις φωτιές εξαφάνισαν κυριολεκτικά τα ίχνη οστών από συγκεκριμένες περιοχές δημιουργώντας λανθασμένη αρχαιολογική εικόνα, δεν θα ήταν δυνατόν να έχουν ερμηνευτεί μόνο από αρχαιολόγους χωρίς την καθοριστική βοήθεια του γεωλόγου συνεργάτη Δρα Π. Καρκάνα, στον οποίο είμαι βαθιά υποχρεωμένη για την ουσιαστική συμβολή του στην έρευνα. Μαζί θέλω να ευχαριστήσω και το Ινστιτούτο Weizmann του Ισραήλ και τον καθηγητή Steven Weiner και επίσης τον καθηγητή Ofer Bar-Yosef του Πανεπιστημίου Harvard, που μας έδωσαν τη σχετική ανάλογη εμπειρία από ανασκαφές σε σπήλαια του Ισραήλ και μας παραχώρησαν τα εργαστήρια του Ινστιτούτου για τις σχετικές αναλύσεις. Η μελέτη και η ανάλυση των ιζημάτων βοηθήθηκε επιπλέον από την αναζήτηση και ταύτιση φυτολίθων από τη Δρα Γεωργία Τσαρτσίδου, που επιβεβαιώνουν την παρουσία ανθρώπων στο σπήλαιο και στα βαθύτερα ιζήματα πριν τη χρήση της φωτιάς. Οι ανθρωπολογικές μελέτες αλλά και η ίδια η αποκάλυψη των ταφών κάθε φορά πέτυχαν χάρη στην παρουσία και την υπεύθυνη μελέτη της Δρος Ελένης Στραβοπόδη, ενώ με τη μελέτη των αποτυπωμάτων ανθρώπινων πελμάτων ασχολήθηκε ο Δρ Σωτήρης Μανώλης που με τη συνεργασία των Dr. Leslie Aiello και  Dr.Robin Henessy του Πανεπιστημίου UCL του Λονδίνου έκαναν όλες τις απαιτούμενες αναλύσεις για να καταλήξουν στα σωστά συμπεράσματα. Ο Dr.  Martin Evison με τους συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο του Sheffield της Αγγλίας ασχολήθηκαν με την ανάλυση και μελέτη του DNA σκελετικών καταλοίπων και την αναζήτηση της γενετικής συνάφειας του πληθυσμού. Πρόσφατα, η Δρ. Χριστίνα Παπαγεωργοπούλου του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου, άρχισε να ασχολείταιο με την αναζήτηση DNA κυρίως σε μεσολιθικούς σκελετούς, με εντυπωσιακά ήδη αποτελέσματα. Η Δρ Αναστασία Παπαθανασίου συμπλήρωσε την ανθρωπολογική ομάδα με τη μελέτη διατροφής που έκανε για τους ίδιους σκελετούς. Τα οστά της πανίδας μελετήθηκαν τα μεν παλαιολιθικά και μεσολιθικά από τους Dr. Peter Rowley-Conwy και Dr. Sally Newton, ενώ τα νεολιθικά από τους Δρα Γιάννη Χαμηλάκη  και Dr. Kerry Harris στο Πανεπιστήμιο του Southampton. Η μικροπανίδα όλων των περιόδων μελετήθηκε από τη Δρα Κατερίνα Παπαγιάννη, ενώ τα κατάλοιπα ψαριών και οστρέων κυρίως γλυκού νερού μελέτησε η Δρ Τατιάνα Θεοδωροπούλου. Το υλικό πανίδας που προέκυψε από τις τελευταίες ανασκαφές για τα έργα ανάδειξης θα αποτελέσει αντικείμενο μελέτης της Δρος Κατερίνας Τρανταλίδου. Σε όλους είμαι βαθιά ευγνώμων.

 

Δρ Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα

Διευθύντρια των ανασκαφών του Σπηλαίου της Θεόπετρας

 

* Για το σπήλαιο Θεόπετρας έχουν γίνει μέχρι σήμερα 95 δημοσιεύσεις από την ανασκαφέα και τους συνεργάτες της και συνεχίζονται με επί μέρους υλικά, ενώ σε τελικό στάδιο προς δημοσίευση είναι ο πρώτος τόμος για τη Νεολιθική περίοδο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αδάμ Ε., 2000. «Οι Ανώτερες Παλαιολιθικές και Μεσολιθικές λιθοτεχνίες του σπηλαίου Θεόπετρας και η συμβολή τους στην εκτίμηση της χρήσης του σπηλαίου κατά το Τελικό Πλειστόκαινο», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 163-171.
• Aποστολίκας Ο., 2014. Προϊστορική εκμετάλλευση του οροπεδίου της Λίμνης Πλαστήρα. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
• Bottema S., 1979. «Pollen analytical investigations in Thessaly (Greece)», Palaeohistoria 21, σ. 19-40.
• Εvison M., Kyparissi-Apostolika N., Stravopodi E., Fieller N. και D. Smilie, 2000. «An ancient HLA type from a palaeolithic skeleton from Theopetra cave, Greece», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 109-117.
• Θεοχάρης Δ.Ρ., 1967. H αυγή της Θεσσαλικής Προϊστορίας, ΄Εκδοση της Φιλαρχαίου Εταιρείας Βόλου, Βόλος.
• Facorellis Y., Kyparissi-Apostolika N., Maniatis Y., 2002. The Cave of Theopetra, Kalambaka: Radiocarbon Evidence for 50,000 Years of Human Presence, 2001 by the Arizona Board of Regents on behalf of the University of Arizona, Radiocarbon 43/28, σ. 1029-1048.
• Facorellis Y., Karkanas P., Higham, Th., Brock F., Ntinou M. και Kyparissi-Apostolika N., 2013. «Interpreting Radiocarbon dates from the Palaeolithic layers of Theopetra cave in Thessaly, Greece», Radiocarbon 55/2-3, σ. 1432-1442.
• Ζαχαριάς Ν., Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. και Μπασιάκος Ι., 2012. «Χρονολογήσεις με οπτική φωταύγεια ιζημάτων της εισόδου του σπηλαίου της Θεόπετρας», στο Ν. Ζαχαριάς, Μ. Γεωργακοπούλου, Κ. Πολυκρέτη, Γ. Φακορέλλης και Θ. Βάκουλης (επιστημονική επιμέλεια), Πρακτικά 5ου Συμποσίου Ελληνικής Αρχαιομετρικής Εταιρείας, Αθήνα 8-10 Οκτωβρίου 2008, Eκδόσεις Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Σειρά «Ανθρωπιστικές Επιστήμες», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, σ. 137-144.
• Hamilakis Y., Harris K. (υπό έκδ.), «Humans and other animals at Neolithic Theopetra», στο N. Kyparissi-Apostolika (επιμ.), Theopetra Cave: the Neolithic period.
• Jacobsen T.W., 1976. «17,000 years of Greek prehistory», Scientific American 234, σ. 76-87.
• Kαρκάνας Π., 2000. «Θεόπετρα: ένα σπήλαιο δίνει πληροφορίες για την εξέλιξη του κλίματος», National Geographic 4/4 (Απρίλιος 2000), σ. 136-139.
• Kαρκάνας Π. και Weiner S., 2000. «Λιθοστρωματογραφία και Διαγένεση των αποθέσεων του σπηλαίου Θεόπετρας Καλαμπάκας», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 37-51.
• Κarkanas P., 2002. «Micromorphological Studies of Greek Prehistoric Sites: New Insights in the Interpretation of the Archaeological Record”, Geoarchaeology 17/3, σ. 237-259.
• Karkanas P., White D., Lanec C.S., Stringerd C., Daviesb W., Cullenc V.L., Smith V.C., Ntinou M., Tsartsidou G. και Kyparissi-Apostolika N., 2014. «Tephra correlations and climatic events between the MIS6/5 transition and the beginning of MIS3 in Theopetra Cave, central Greece», Quaternary Science Reviews, Manuscript Number: JQSR-D-13-00490R1. http://dx.doi.org/10.1016/j.quascirev.2014.05.027
• Κατσαρού Σ., 2000. «Η μονόχρωμη κεραμική της Νεολιθικής ως προϊόν μιας διαδικασίας επιλογής. Η περίπτωση του σπηλαίου Θεόπετρας», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 235-261.
  
• Κοτζαμάνη Γ., 2010. Από τη συλλογή στην καλλιέργεια: αρχαιοβοτανική διερεύνηση των πρώιμων σταδίων εκμετάλλευσης των φυτών και της αρχής της γεωργίας στον ελλαδικό χώρο (σπήλαιο Θεόπετρας, σπήλαιο Σχιστού, Σιδάρι, Ρεβένια), Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 2010. [GRI-2010-5538]http://invenio.lib.auth.gr/collection/Theses?ln=el http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/19671
• Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν., 2000. «Η ανασκαφή του σπηλαίου Θεόπετρας 1987-1998», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα., σ. 17-36.
• Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν., 2000α. «Η Νεολιθική περίοδος του σπηλαίου Θεόπετρας», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 181-234.
• Kyparissi-Apostolika N., 2003. «The Mesolithic of Theopetra cave: new data for a debated period of Greek Prehistory», στο N. Galanidou και C. Perlès (επιμ.), The Greek Mesolithic-Problems and Perspectives, British School at Athens Studies 10, σ. 189-198.
• Κυπαρίσση-Αποστολίκα N. και Kαρκάνας Π., 2005. «Η συμβολή της γεωλογικής παρατήρησης στην αρχαιολογική ερμηνεία του σπηλαίου Θεόπετρας», στο Σταγέας Γ. (επιμ.), Πρακτικά Β΄ Ιστορικού Συνεδρίου Καλαμπάκας (10-12.5.2002), εκδ. Γένεσις, Καλαμπάκα, σ. 581-590.
• Kyparissi-Apostolika Ν., 2006. The Beginning of the Neolithic in Thessaly, στο I. Gatsov και H. Schwarzberg (επιμ.), Aegean – Marmara – Black Sea: The present state of Research on the Early Neolithic, Proceedings of the Session held at the EAA 8th Annual Meeting at Thessaloniki, 28 September 2002, Schriften des Zentrums fűr Archaeologie und Kulturgeschichte des Schwarzmeerraumes 5, Beier & Beran, Langenweissbach 2006, σ. 59-67.
• Kyparissi-Apostolika Ν. (υπό έκδοση). «The role of Theopetra cave in Thessaly, Greece, at the end of the Neolithic: Habitual or Symbolic use?», International Conference Communities in Transition: The Circum-Aegean Later Neolithic stages (ca. 5000/4800-3200/3000 BC), Αθήνα 7-9 Ιουνίου 2013.
• Kυπαρίσση-Αποστολίκα (υπό έκδοση), «Προϊστορικές ταφές στο σπήλαιο της Θεόπετρας», Αφιερωματικός τόμος για τον Νίκο Ξηροτύρη, Πανεπιστήμιο Κομοτηνής.
  
• Mανώλης Σ., Αiello L., Henessy R. και Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν., 2000. «Αποτυπώματα ποδιών Μέσης Παλαιολιθικής από το σπήλαιο Θεόπετρας (Καλαμπάκα, Θεσσαλία)», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 81-93.
• Milojčič V., Boessneck J., Jung D. και Schneider H., 1965. Paläolithikum um Larissa in Thessalien, Rudolf Habelt Verlag, Βόννη.
• Ντίνου Μ., 2000. «Προκαταρκτικά αποτελέσματα της ανθρακολογικής ανάλυσης από το σπήλαιο Θεόπετρας», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 69-80.
• Ntinou M. και Kyparissi-Apostolika N., 2008. «The Pleistocene-Holocene charcoal record from Theopetra cave, Thessaly, Greece: implications for vegetation, climate and human use», στο Damblon, F. και Court-Picon, M. (επιμ.), Charcoal and microcharcoal. Continental and marine records. Abstracts and Programme 4th International Meeting of Anthracology, Βρυξέλλες 8-13 Σεπτεμβρίου 2008, Geological Survey of Belgium Professional Papers 303, σ. 1-105.
• Ntinou M. και Kyparissi-Apostolika N. (προς υποβολή για δημοσίευση στο Vegetation History), «Local vegetation dynamics and human habitation from the Last Interglacial to the Early Holocene at Theopetra Cave, central Greece: evidence from wood charcoal analysis».
• Παναγοπούλου Ε., 2000. «Τα Μέσα Παλαιολιθικά εργαλειακά σύνολα του σπηλαίου Θεόπετρας: Συμβολή στη μελέτη των τεχνολογικών μεταβολών κατά το Ανώτερο Πλειστόκαινο», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 139-161.
• Papathanasiou A., 2000. «The reconstruction of the Theopetra cave population diet from stable isotope analysis of human bones», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 119-127.
• Perlès C., 1988. «New Ways with an Old Problem: Chipped Stone Assemblages as an Index of Cultural Discontinuity in Early Greek Prehistory», στο E.B. French και Wardle K.A. (επιμ.), Problems in Greek Prehistory, Μπρίστολ, σ. 477-488.
• Perlès C., 1990. Les industries lithiques taillées de Franchthi (Argolide, Grèce), τόμ. II: Les industries du Mésolithique et du Néolithique Initial [Excavations at Franchthi Cave, Greece, τεύχος 5], Indiana University Press, Μπλούμινγκτον και Ινδιανάπολη.
• Rowley-Conwy P. και Newton S., 2000. «Late Palaeolithic and Mesolithic animal bones from Theopetra cave», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 129-134.
• Runnels C., 1988. «A prehistoric survey of Thessaly: New light on the Greek Middle Palaeolithic», Journal of Field Archaeology 15, σ. 277-290.
• Σκουρτοπούλου Κ., 2000. «Η επεξεργασία απολεπισμένου λίθου στο σπήλαιο Θεόπετρας κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής εποχής», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 269-292.
• Στραβοπόδη Ε. και Σ. Μανώλης, 2000. «Το βιοαρχαιολογικό προφίλ των ανθρωπολογικών ευρημάτων του σπηλαίου Θεόπετρας: ένα πιλοτικό πρόγραμμα στον ελλαδικό χώρο», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 95-108.
• Στραβοπόδη Ελένη, 2012. «Το παλαιοπαθολογικό προφίλ της πορώδους υπερόστωσης ως επιδημιολογικής έκρηξης στις κοινωνίες του πρώιμου Ολόκαινου στον Ελλαδικό χώρο: μία βιοπολιτισμική προσέγγιση». Διδακτορική διατριβή, Τομέας Φυσιολογίας Ζώων και Ανθρώπου, Τμήμα Βιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
• Στρατούλη Γ., 2000. «Νεολιθικά εργαλεία από οστό και κέρατο. Συμβολή στην ανίχνευση δραστηριοτήτων των χρηστών του σπηλαίου Θεόπετρας Καλαμπάκας», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 307-327.
• Tomkins P., 2009. «Domesticity by default. Ritual, Ritualization and cave-use in the Neolithic Aegean», Oxford Journal of Archaeology 28/2, σ. 125-153.
• Tsartsidou G., 2013. «Flora and People at the Palaeolithic cave of Theopetra, Thessaly, Greece», 114th International Meeting of the Archaeological Institute of America, Σιάτλ 3-6 Ιανουαρίου 2013.
• Tsartsidou G., Karkanas P. και Kyparissi-Apostolika N., 2014. Palaeonvironmental reconstruction and flora exploitation at the Palaeolithic cave of Theopetra, central Greece: The evidence from phytolith analysis.
  Archaeological and Anthropological Siences.
  Ref.: Ms.No.AASC-D-13-00055R1 (υπό έκδ.)
  
• Valladas H., Mercier N., Froget L., Joron J.L., Reyss J.L., Karkanas P., Panagopoulou E., Facorellis Y. και Kyparissi-Apostolika N., 2007. «TL Age-Estimates for the Middle Palaeolithic layers from Theopetra Cave (Greece)», Quaternary Geochronology 2, σ. 303-308.
• Φακορέλλης Γ. και Μανιάτης Γ., 2000. «Μαρτυρία 50.000 χρόνων ανθρώπινης παρουσίας στο σπήλαιο Θεόπετρας με 14C», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 53-68.
• Χαμηλάκης Γ., 2000. «Ζωοαρχαιολογία της Νεολιθικής Θεόπετρας-προκαταρκτική μελέτη», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 263-267.
• Χριστοπούλου Α., 2000. «Τα λειασμένα λίθινα εργαλεία του σπηλαίου Θεόπετρας», στο Κυπαρίσση-Αποστολίκα Ν. (επιμ.), Σπήλαιο Θεόπετρας: Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας 1987-1998, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα, 6-7 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 293-305.

Λαμπαγιανας καλοκαιρι 2018

Στις 22 Αυγουστου 2018 σε μια καφετερια της Κοιλαδας εγινε μια σημαντικη παρουσιαση των εργασιων στην βυθισμενη πολιτεια του Λαμπαγιανα.Πολιτεια που συνδεεται με το γειτονικο Φραγχθι αν και αναφερεται σε μια εποχη μετα την εγκαταλειψη του σπηλαιου

Απο εκπροσωπους μονο ο κ Γιωργος Γαβρηλος Περιφερειακος συμβουλος εκλεγμενος με την παραταξη Πελοποννησος Πρωτα Ουτε Δημαρχοι νυν και πρωην ουτε εκπροσωποι δημοτικων παραταξεων και εκπροσωποι συλλογων ουτε πληθος κοσμου.Λιγοι και μετρημενοι περισσοτερες κυριες ελαχιστοι κυριοι.

Λητη η προσκληση στο ΦΒ απο τον συλλογο Φραγχθι

Ακουσαμε την κ Αντιγονη Λασκαριδη να μας περιγραφει παραστατικα την εξελιξη των εργασιων τις δυσκολιες και πως αντιμετωπιζονται την σπουδαιοτητα των ευρηματων.Ηταν πραγματικα μια καταπληκτικη παρουσιαση για εμας τους μη ειδικους που τεκμηριωθηκε και με την τοποθετηση της κ Αντυ Σενή που ειναι ειδικη στην χαρτογραφηση του χωρου .

Ο κ Ζουλιεν Μπεκ παρακολουθουσε τις ομιλιες και παρενεβαινε οποτε χρειαζοταν.Θαυμασα το χιουμορ και την ευγενεια της κ Λασκαριδου οταν κατοικος της περιοχης την διεκοπτε συνεχως με ερωτησεις και παρατηρησεις πανω σε οσα ελεγε.

Με διαφανειες μας εδειξαν την μεχρι σημερα εξελιξη των εργασιων που αφηνει πολλες ελπιδες για ακομα περισσοτερες ανακαλυψεις και πιθανα για μελλοντικα ευρηματα και στην ξηρα.

ik

Θυμιζω πως στην περιοχη υπαρχει πυργος που οπως μας ειπε η κ Λασκαριδου δεν εχει χρονολογηθει με ακριβεια.

Αρχαιοελληνικός Πύργος (470 πΧ) στις Λαζες Φούρνων

Λαμπαγιαννας καλοκαιρι 2015

http://www.iefimerida.gr/news/224279/ta-mystika-toy-vythoy-tis-argolidas-vrethike-vythismeni-poli-eikones?utm_campaign=shareaholic&utm_medium=facebook&utm_source=socialnetwork

Τα μυστικά του βυθού της Αργολίδας -Βρέθηκε βυθισμένη πόλη [εικόνες]

Πολιτισμός

03|09|2015 15:05

^–A⁺A

Η Κοιλάδα, 8 χλμ. νότια της Ερμιόνης και περίπου 10 χλμ. νοτιοδυτικά από το Πόρτο Χέλι, δεν είναι ο πιο γνωστός προορισμός της Αργολίδας.

Είναι ωστόσο από τους πιο σημαντικούς, καθώς κοντά στις ακτές της, εντός και εκτός των γαλαζοπράσινων νερών της, κρύβονται θησαυροί που πρόσφατα άρχισαν να αποκαλύπτονται.

Το ΑΠΕ-ΜΠΕ βρέθηκε στην περιοχή, όπου φέτος το καλοκαίρι εντοπίστηκε μεγάλης έκτασης βυθισμένος οικισμός των μέσων της 3ης χιλιετίας π. Χ., μετά από έρευνα που πραγματοποιεί από κοινού η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων (ΕΕΑ) και το Πανεπιστήμιο της Γενεύης, υπό την αιγίδα της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής. Τη διεύθυνση των ερευνών έχουν η προϊσταμένη της ΕΕΑ, Δρ Αγγελική Γ. Σίμωσι και ο διευθυντής της Σχολής, καθηγητής Καρλ Ρέμπερ.

Ο εντοπισμός του οικισμού έγινε στην παραλία Λαμπαγιαννά στον όρμο της Κοιλάδας (3,5 χλμ. από το χωριό Φούρνοι), από όπου ξεκινά και το μονοπάτι για το σπήλαιο Φράγχθι, ένα από τα σημαντικότερα για την προϊστορία της Ευρώπης, καθώς η χρήση του από ανθρώπους -πιθανόν και από συγγενικά του είδη, όπως οι Νεάντερνταλ- χρονολογείται ως την ανώτερη παλαιολιθική εποχή, δηλαδή ως και 40.000 χρόνια από σήμερα.

Πώς όμως ξεκίνησαν όλα; «Κατά τύχη, όπως πολύ συχνά συμβαίνει στην αρχαιολογία» απάντησε στην ερώτηση του ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ζιλιέν Μπεκ, λέκτορας της ελληνικής προϊστορίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης, υπεύθυνος της επιτόπιας έρευνας, μαζί με την καταδυόμενη αρχαιολόγο της ΕΕΑ, Δέσποινα Κουτσούμπα. Από το 2013, στο πλαίσιο της προετοιμασίας της ελβετικής αποστολής Terra Submersa και του ηλιακού σκάφους Planet Solar, που ένα χρόνο αργότερα έφερε στην επιφάνεια σημαντικότατα στοιχεία για τα προϊστορικά τοπία της περιοχής, ο Ζιλιέν Μπεκ παρατήρησε στη θάλασσα των Λαμπαγιαννών, όχι πολύ μακριά από την ακτή, κάποιες πέτρες που του κέντρισαν το ενδιαφέρον. Όταν το 2014 πραγματοποιήθηκε η ελβετική αποστολή (σε συνεργασία με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων), σιγουρεύτηκε ότι πρόκειται για κτίρια και τείχη, κάποια από τα οποία αποδείχτηκε ότι ήταν οχυρωματικά. Δεν ήταν όμως μια συνηθισμένη οχύρωση.

«Δουλεύοντας στα Λαμπαγιαννά επί βδομάδες και όταν τα μάτια μας συνήθισαν καλύτερα σε αυτά που έβλεπαν, είδαμε κάτω από την επιφάνεια του νερού πολύ περισσότερα πράγματα από ό,τι αρχικά φαίνονταν. Στην αρχή εντοπίσαμε σποραδικά τοίχους, ενώ κατευθυνόμενοι προς το εξωτερικό του οικισμού, που ήταν προς την αντίθετη κατεύθυνση της ακτής, βρήκαμε οχυρωματικά τείχη και μεγάλες συγκεντρώσεις από πέτρες. Όταν εξερευνήσαμε μια από αυτές τις συγκεντρώσεις, καταλάβαμε ότι δεν είχαν τοποθετηθεί τυχαία, αλλά ότι είχαν χτιστεί. Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για μια από τις τρεις υπερμεγέθεις (18Χ10 μ) πεταλόσχημες θεμελιώσεις οι οποίες, όπως αποδείχτηκε, ήταν προσαρτημένες στη γραμμή του τείχους, πιθανότατα πύργοι» ανέφερε ο κ. Μπεκ, που εξήγησε τον λόγο της μοναδικότητάς τους: «Για την περίοδο που χρονολογείται ο οικισμός -και στην Ελλάδα ονομάζουμε Πρωτοελλαδική ΙΙ-, δηλαδή γύρω στα μέσα της 3ης χιλιετίας π. Χ., δεν γνωρίζω καμία άλλη κατασκευή τόσο τεράστια. Υπάρχουν παρόμοια οχυρωματικά τείχη ίδιου μεγέθους στη Λέρνα Αργολίδας, που βρίσκεται απέναντι από τα Λαμπαγιαννά, ωστόσο οι κατασκευές που βρέθηκαν εδώ είναι πολύ μεγαλύτερες από οποιεσδήποτε άλλες στην Ελλάδα, τουλάχιστον ως σήμερα», τόνισε.

Τμήμα πλακόστρωτου από τον οικισμό… 

Η έρευνα που θα συνεχιστεί τον επόμενο χρόνο («και από ό,τι φαίνεται πολλά, πολλά ακόμα χρόνια, λόγω του όγκου των ευρημάτων και της σημασίας τους», όπως τόνισε), αναμένεται να διαλευκάνει τα πράγματα. Όπως αν πρόκειται για μια από τις αρχαιότερες πόλεις που χτίστηκε βάσει πολεοδομικού σχεδιασμού. «Αυτή τη στιγμή είναι μόνο μια υπόθεση. Βρήκαμε λίθους που προβάλλουν ως παράλληλοι δρόμοι, οι οποίοι έχουν το ίδιο ακριβώς πλάτος, 3,5 μ., σε όλη την έκτασή τους. Αν επιβεβαιωθεί αυτό, τότε ξεκάθαρα πρόκειται για αστικό σχεδιασμό», σημείωσε ο Ελβετός αρχαιολόγος.

Λίθινη θεμελίωση του εξωτερικού οχυρωματικού τείχους… 

Ο οικισμός, που χτίστηκε την ίδια εποχή με τις πυραμίδες της Αιγύπτου, έχει μέγεθος 12 στρέμματα τουλάχιστον, καθώς μπορεί κάλλιστα να επεκτείνεται κάτω από την παραλία και από τη στεριά. Κατά τη φετινή επιφανειακή έρευνα ανασύρθηκαν από τον βυθό περίπου 6.000 αντικείμενα, δηλαδή κεραμική, λίθινα εργαλεία, λεπίδες οψιανού, ακόμα και μυλόπετρες. Επίσης, εντοπίστηκαν λιθόστρωτες επιφάνειες, πεζοδρόμια, τεράστιες επίπεδες πέτρες σε μέρος που θα μπορούσε να ήταν πλατεία, δημόσιος χώρος ή δρόμος. Τι μπορεί άραγε να συναχθεί από τα τόσα ευρήματα; «Είναι δύσκολο να πει κανείς με σιγουριά, καθώς μόλις φέτος συγκεντρώσαμε όλη αυτή την κεραμική, η οποία πρέπει να μελετηθεί. Ωστόσο, θα μπορούσαμε να κάνουμε μια πρώτη παρατήρηση, λόγω της πληθώρας του υλικού που βρέθηκε. Ίσως αποτελεί μια ένδειξη ότι ο οικισμός εγκαταλείφθηκε ξαφνικά, ίσως κάτι καταστροφικό συνέβη. Όταν φεύγεις από ένα μέρος, δεν αφήνεις τόσα αντικείμενα πίσω σου, παίρνεις μαζί σου αν όχι όλα, κάποια από αυτά. Αλλά θα πρέπει να γίνουν ανασκαφές για να τεκμηριωθεί αν όντως συνέβη κάτι τέτοιο», εξήγησε.

Ξενάγηση με μάσκες και βατραχοπέδιλα

Παράλληλα με τα εντυπωσιακά ευρήματα στα Λαμπαγιαννά, μια καινοτόμα πρωτοβουλία, αυτής της υποβρύχιας ξενάγησης, έδωσε μια διαφορετική χροιά στην ανακάλυψη. Στο πλαίσιο της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας, η ερευνητική ομάδα παρουσίασε επί τόπου τα προκαταρκτικά συμπεράσματα της έρευνάς της στο κοινό, με επισκέψεις κολυμβητών. Στόχος της πρωτοβουλίας να γνωρίσει ο κόσμος της περιοχής τις έρευνες που γίνονται στον τόπο του και, γιατί όχι, να διασκεδάσει. Απώτερος σκοπός, να δημιουργηθεί στην Αργολίδα, αλλά και σε περιοχές με βυθισμένους οικισμούς στην Πελοπόννησο, ένα δίκτυο επισκέψιμων παράκτιων αρχαιολογικών χώρων.

«Το σκεπτικό είναι να αναδείξουμε και να δείξουμε στον κόσμο τη δουλειά μας εκεί όπου είναι πιο εύκολο να τη δει. Όπως στα Λαμπαγιαννά,που ο βυθισμένος οικισμός βρίσκεται σε βάθος ως και τρία μέτρα, αλλά και στο Παυλοπέτρι Λακωνίας, που φτάνει ως και τα πέντε μέτρα βάθος», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Δέσποινα Κουτσούμπα, που είχε και την ιδέα της υποβρύχιας ξενάγησης. Και συνεχίζει: «Στο Παυλοπέτρι έχουμε ήδη ξεκινήσει μια συνεργασία με τον Δήμο και την Περιφέρεια για να κάνουμε επισκέψιμο τον χώρο, με υποβοήθηση ώστε ο κόσμος να καταλαβαίνει τι βλέπει, δηλαδή με κάποιες υποβρύχιες πινακίδες. Επιπλέον, επειδή πιστεύω ότι αυτό που προσελκύει τον κόσμο είναι και η χαρά της ανακάλυψης, η ιδέα είναι να υπάρχει και μια πλαστικοποιημένη κάτοψη του οικισμού με διαδρομές, ώστε ο καταδυόμενος επισκέπτης να μπορεί και μόνος του να ταυτίζει κτίρια. Συνδυάζουμε δηλαδή στοιχεία που σίγουρα μπορεί να δει και ο ίδιος, τουλάχιστον κάποια βασικά. Το να μάθει κανείς να ‘βλέπει’ ως αρχαιολόγος, τον εξοικειώνει με τη δουλειά μας, του δείχνει ότι οι αρχαιολόγοι δεν είναι μάγοι, κάτι που για μένα είναι πάρα πολύ σημαντικό», τονίζει.

Όσο για τα Λαμπαγιαννά το πείραμα ήταν διπλό. «Από τη μία θέλαμε να ανοιχτεί η έρευνα στο κοινό, ακόμα και με πολύ λίγα στοιχεία, γιατί αν περιμένουμε τα τελικά συμπεράσματα θα περάσουν πολλά χρόνια και μέχρι τότε ήδη θα κυκλοφορούν ιστορίες, που στην πλειοψηφία τους θα είναι οι πλέον αντεπιστημονικές. Από την άλλη, το πείραμα ήταν να μπορέσουμε να το κάνουμε αυτό με ξενάγηση κόσμου, με μάσκα και βατραχοπέδιλα. Δηλαδή, μια καλή ενημέρωση για τους πρωτοελλαδικούς οικισμούς, σε συνδυασμό με υποβρύχια ξενάγηση. Το πιο δύσκολο ήταν ότι το κάναμε και σε παιδιά, από 5 ως 15 χρονών. Νομίζω όμως ότι πέτυχε, καθώς τα παιδιά είναι πιο εξοικειωμένα με τις βουτιές από ό,τι οι μεγαλύτεροι», σημειώνει.

«Το καλό είναι ότι και η τοπική αυτοδιοίκηση ενδιαφέρεται πάρα πολύ και θέλει να εντάξει τέτοιες δράσεις στο περιβάλλον και στην περιοχή η οποία έχει χαρακτηριστεί NATURA. Είναι πολύ ευαισθητοποιημένοι και πιστεύω ότι θα βγει κάτι καλό από τη συνεργασία. Το καλύτερο με την ξενάγηση που έγινε είναι ότι ο κόσμος πέρασε καλά, είδε πράγματα και έφυγε ευχαριστημένος. Αυτό ήταν το πιο σημαντικό», καταλήγει.

Πηγή: Τα μυστικά του βυθού της Αργολίδας -Βρέθηκε βυθισμένη πόλη [εικόνες] | iefimerida.grhttp://www.iefimerida.gr/news/224279/ta-mystika-toy-vythoy-tis-argolidas-vrethike-vythismeni-poli-eikones#ixzz3kkORJOXQ

9o Διεθνες συνεδριο Πελοποννησιακων σπουδων στο Ναυπλιο

Πολυ ενδιαφερουσες ηταν (και σε σχεση με την Ερμιονη οι δυο) οι επιστημονικες ανακοινωσεις.

Α.Της κ  Ειρηνης  Πεππα Παπαιωαννου «Ιδιως Θαυμαστας πλαγγονας»απο τις ανασκαφες του Αλ Φιλαδελφεως στην Ερμιονιδα το 1909.Εγινε το Σαββατο το βραδυ στο Τριανον και μαθαμε πως εδωλια απο την Ερμιονη βρισκονται διασπαρτα σε Ευρωπαικες πολεις (Ολλανδια Ρωσσια Γαλλια)αλλα και στο Ναυπλιο και τον Πορο.

Επειδη για αλλη μια φορα  επισκεφθηκαμε το αρχαιολογικο μουσειο στο Ναυπλιο οπου στον πρωτο οροφο υπαρχουν δυο βιτρινες με εκθεματα απο το Φραγχθι και στο δευτερο τεσσερες βιτρινες απο Αλιεις και Ερμιονη ρωτησα τους εισηγητες  αρχαιολογους αλλα και ανθρωπους του Μουσειου γιατι δεν ιδρυεται ενα αρχαιολογικο μουσειο στην Ερμιονη. Οι απαντησεις  δυστυχως ηταν απογοητευτικες. Και εδω πρεπει για πρωτη φορα να ομολογησω πως ηταν λαθος μου να ονειρευομαι ενα τετοιο μουσειο στην Ερμιονιδα.Και μαλιστα γιατι οχι στο παλιο δημοτικο σχολειο της Ερμιονης που ειναι χτισμενο πανω και διπλα στα ψηφιδωτα της παλαιοχριστιανικης. Λαθος μου λοιπον , αλλα εδω χρειαζεται μια αναρτηση απο μονη της που να το εξηγει.

Β Την Κυριακη το πρωΐ με καθυστερηση περιπου 20 λεπτων (η διοργανωση του 9ου συνεδριου ειχε πολλες ελλειψεις)οι λιγοι παρισταμενοι ειχαμε τη χαρα να παρακολουθησουμε  στο Βουλευτικο την ανακοινωση των Σπετσιωτη /Ντεστακου «Η εκπαιδευση των κοριτσιων στην Ερμιονη κατα τον 19ο αιωνα»

Συντομη, περιεκτικη η ανακοινωση, ανοιγει νεους οριζοντες και ερωτηματα μεσα απο το θεμα της εκπαιδευσης.Μιας εκπαιδευσης που ειναι δημοσια στο υπο συγκροτηση εθνικο κρατος αλλα και στο υπο συγκροτηση Ελληνικο Εθνος.Σε μια περιοχη με εκτεταμενη την χρηση της Αρβανιτικης γλωσσας με αγροτικο κτηνοτροφικο και ναυτικο χαρακτηρα και με τις γυναικες να αναζητουν την θεση τους σε μια κοινωνια που προσπαθει να ξεφυνει απο την Ανατολιτικη νοοτροπια και να πλησιασει τις συγχρονες Ευρωπαικες χωρες και τις αναζητησεις τους.Μου εκανε πολυ μεγαλη εντυπωση ποσα κοριτσια που το επαγγελμα του πατερα τους ηταν εργατης πηγαν αρχικα στο σχολειο.

Ετσι για την ιστορια .Η πρωτη μαθητρια ηταν 10 χρονων την ελεγαν Μαρινα Π Βοντα και πηγε στο σχολειο το 1860.Την πρωτη δασκαλα την ελεγαν Μαρια Κόντου.Στην αρχη οι ταξεις ηταν μικτες αγορια -κοριτσια.

Οι εισηγητες Σπετσιωτης /Ντεστακου ειναι δραστηριοι ερευνητες της τοπικης ιστοριας και απο τα βασικα στελεχη του καταπληκτικου περιοδοκου «ΣΤΗΝ ΕΡΜΙΟΝΗ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ» (Περιοδική έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης)το τελευταιο τευχος του οποιου με τον αριθμο 17 κυκλοφορησε αυτες τις μερες.

Ενος περιοδικου που  βγαινει απο το υστερημα οσων το εκδιδουν (μοιραζεται δωρεαν )με πολυ μερακι και απειρη δουλεια.Χωρις βοηθεια απο φορεις αντιθετα με πολεμο καποτε απο λιγους κακοπιστους ανθρωπους

Τελος (και μετα απο μεταφορα της  ανακοινωσης Κατσαρου/Ψαθη απο Παρασκευη σε Κυριακη χωρις να εχει ενημερωθει ο κοσμος) ειχαμε την χαρα να ακουσουμε την Κυριακη το βραδυ παλι στο Τριανον τις ανακοινωσεις Κυρου και Κατσαρου/Ψαθή.

Γ.Γλαφυρος οπως παντα ο κ Αδωνης Κυρου (γνωστος στην Ερμιονιδα και απο το εξαντλημενο πλεον βιβλιο του Στο Σταυροδρομι του Αργολικου ) μας θυμισε πως ανακαλυφθηκαν τυχαια ευρηματα του σπηλαιου το 1955 απο τον  ιδιο και την παρεα του σε μια εκδρομη, τις περιπετειες μεχρι να σκυψει απο πανω του η επιστημονικη κοινοτητα στα 1960 και μεχρι σημερα που οι υποθαλασσιες ερευνες της Ελβετικης σχολης ανοιγουν νεα πεδια ερευνας και ανακαλυψεων στην ευρυτερη περιοχη.

Το επισκεψιμο πλεον (μετα απο τις επιμονες και πολυχρονες ενεργειες του πρωην Δημαρχου κ Δημητρη  Καμιζη που ανεπτυξε προσωπικες σχεσεις και φιλιες με τους ερευνητες) σπηλαιο

ειναι ενα στολιδι για την επαρχια μας αλλα και ενας μοναδικος παγκοσμια ιστορικος χωρος σηματινοτατος για την μελετη της εξελιξης του ανθρωπινου ειδους.Τα ευρηματα του μπορειτε να δειτε στον πρωτο οροφο του αρχαιολογικου Μουσειου Ναυπλιου

Η Ερμιονιδα κατοικειται αδιαλειπτα για χιλιαδες χρονια.Και οι κατοικοι της εχουν αφησει σημαδια της παρουσιας τους που μας βοηθουν να ταξιδεψουμε πισω στον χρονο.

Δ Και εδω η ανακοινωση των δυο αρχαιολογων κκ Στελλας Κατσαρου και Ελενη Ψαθή (που διαβασε η κ Κατσαρου) και αφορουσε την μελετη των θραυσματων που εχουν ανακαλυφθει και την εξαγωγη συμπερασματων ειχε ενα χαρακτηρα φιλοσοφικο .

Με την εννοια πως στηριζομενη στο βιβλιο της κ Βιτελι (Φραγχθι νεολιθικη κεραμικη)μας καλουσε να αντικρισουμε απο μια διαφορετικη οπτικη τα ευρηματα  του ποιοι (οι γυναικες )μεσα στις κοινοτητες κατασκευαζαν τα σκευη και πως η εξελιξη της κατασκευης εχει το δικο της ενδιαφερον.Το βιβλιο αυτο δεν ειναι αναμεσα στα 15 βιβλια τα σχετικα με το Φραγχθι που υπαρχουν στην βιβλιοθηκη του Λυκειου Κρανιδιου.

Το καταλαβαινω πως δεν γινομαι σαφης στην περιγραφη της ανακοινωσης ηταν πολυ περιεκτικη σε νοηματα και καθολου τεχνοκρατικη αυτο ειναι που μου εδωσε και την αισθηση παντως πως η ερευνα βρισκεται σε καλα χερια.Tην ανακοινωση δημοσιευσε στην σελιδα του στο ΦΒ ο κ Καμιζης

https://www.facebook.com/demetres.kamizes?fref=nf

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΜΙΖΗΣ

20 mins · Edited ·

Η ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ κ κ ΣΤΕΛΛΑΣ ΚΑΤΣΑΡΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ ΨΑΘΗ ΣΤΟ ΠΡΟΣΦΑΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΣΠΗΛΑΟ ΦΡΑΓΧΘΙ ΤΗΣ ΕΡΜΙΟΝΙΔΑΣ.

Ξαναδιαβάζοντας το Σπήλαιο Φράγχθι: Επιστροφή στην μελέτη του Νεολιθικού Κεραμέα με αφετηρία το έργο ανάδειξης της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-13 (*)

Το σπήλαιο Φράγχθι στην ακτή της Ερμιονίδας στην Αργολίδα αποτελεί μια από τις ελάχιστες θέσεις στο ελλαδικό χώρο, η οποία διασώζει στρωματογραφική ακολουθία από το όριο Μέσης-Ανώτερης Παλαιολιθικής (40 χιλ. π.Σ.) έως και το τέλος της Νεολιθικής περιόδου (4η χιλ. π.Χ.). (*) Η ανασκαφή του διενεργήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Indiana των Η.Π.Α. υπό την αιγίδα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών της Αθήνας, με την επιστημονική διεύθυνση του Καθηγητή Thomas Jacobsen. Διήρκησε από το 1967 έως τα τέλη της δεκαετίας 1970, ενώ τη δεκαετία του ’80 έγιναν συμπληρωματικές έρευνες στο βυθό του κόλπου της Κοιλάδας.
Η έρευνα του σπηλαίου Φράγχθι αποτελεί ορόσημο για την εξέλιξη της προϊστορικής έρευνας στην Ελλάδα από πλευράς θεωρητικής και μεθοδολογικής, καθώς το Φράγχθι υπήρξε από τις πρώτες προϊστορικές θέσεις που ανασκάφηκαν από διεπιστημονικό επιτελείο ερευνητών (*) και όπου εφαρμόστηκαν καινοτόμες ανασκαφικές και μελετητικές πρακτικές. Τα χρόνια αυτά αποτελούσαν μια αναζωογονητική εποχή για την αρχαιολογία γενικά, κατά την οποία οι επιστημονικοί συνεργάτες του Φράγχθι αισθάνονταν ότι βρίσκονταν στην αιχμή των θεωρητικών εξελίξεων: γεμάτοι από νέα ερωτήματα, απορίες και προοπτικές για επαναστατικές αμφισβητήσεις των συμβατικών επιστημονικών αντιλήψεων που έρχονταν από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Με αυτή την αντίληψη, η μεθοδολογική καινοτομία της ομάδας του Φράγχθι προσανατολίστηκε σε πρακτικό επίπεδο, (*) στην συστηματική περισυλλογή των ανθρωπογενών καταλοίπων, πρώτων υλών και υπολειμμάτων του περιβάλλοντος που σχετίζονταν με την ανθρώπινη παρουσία, με σκοπό την καταγραφή τους σε λεπτομερείς βάσεις δεδομένων που είχαν αναφορά σε πολύ συγκεκριμένα επεισόδια χρήσης του σπηλαίου. (*) Ειδικότερα δόθηκε έμφαση στην περισυλλογή λίθινων εργαλείων και των απορριμμάτων κατεργασίας τους, κεραμικών καταλοίπων και πρώτων υλών, εδαφολογικών καταλοίπων, υπολειμμάτων οργανικής προέλευσης, όπως όλων των οστών ζώων, απανθρακωμένων σπόρων, μικροσπονδυλωτών, χερσαίων και θαλάσσιων οστρέων, καθώς και ξυλανθράκων που μαζί με οστά εξασφάλισαν ακριβείς χρονολογικές ηλικίες διά της μεθόδου του ραδιενεργού άνθρακα (C14).
Με βάση τα δεδομένα αυτά η έρευνα του σπηλαίου Φράγχθι συνέβαλε σημαντικά στην βαθύτερη κατανόηση ζητημάτων της προϊστορίας, όπως οι μεταβολές των κυνηγετικών πρακτικών και του είδους των θηραμάτων στη διάρκεια της Παλαιολιθικής, (*) οι αλλαγές στις πρακτικές διαβίωσης του ανθρώπου κατά το πέρασμα από τις τροφοσυλλεκτικές στις αγροτοκτηνοτροφικές κοινωνίες, οι ταφικές πρακτικές της Μεσολιθικής και Νεολιθικής περιόδου, η αρχή και εξέλιξη της αγγειοπλαστικής. (*) Ιστορικά δε, το Φράγχθι υπήρξε η πρώτη ανασκαμένη θέση, η οποία πυροδότησε τη συζήτηση της πρώιμης ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο, με την εύρεση οψιανού από τη Μήλο στα μεσολιθικά στρώματα, περίπου στα 10.000 έτη π.Σ., αν όχι ήδη και στις τελευταίες χιλιετίες της Παλαιολιθικής.
(*) Τα ζητήματα αυτά διερευνήθηκαν σε τρεις κύριες ανασκαφικές τομές στο εσωτερικό της εισόδου του Φράγχθι (*) και σε περισσότερες τομές επί της ακτής, σε μικρή απόσταση από το σπήλαιο (*), όπου αποκαλύφθηκε τμήμα εξωτερικού νεολιθικού οικισμού (*) ο οποίος στη αρχαιότητα εκτεινόταν και μέσα στον κόλπο της Κοιλάδας που ήταν ξηρά, και καταβυθίστηκε με την άνοδο της θαλάσσιας στάθμης στο τέλος της Νεολιθικής. Τόσο το εσωτερικό του σπηλαίου όσο και ο εξωτερικός τομέας εξυπηρέτησαν και ταφικές ανάγκες των κατοίκων τους, εκτός των οικιακών. Ειδικότερα στην είσοδο του σπηλαίου, αποκαλύφθηκε (*) μία από τις πρωιμότερες ταφές στον ελλαδικό χώρο, η γνωστή μεσολιθική νεαρού άνδρα με θανάσιμα χτυπήματα στο κεφάλι, χρονολογημένη περίπου στα 8.500 έτη π.Χ.
Καρπός της διεπιστημονικής και πολυετούς έρευνας στο Φράγχθι αποτελούν πλήθος δημοσιεύσεων μονογραφιών και επιστημονικών άρθρων. Η καινοτόμος μεθοδολογία και δημοσίευση της ανασκαφής του Φράγχθι οφειλόταν στην αναθεώρηση που είχε προηγηθεί από την διεπιστημονική ομάδα που το διερευνούσε: της σημασίας του «τι είναι εύρημα» που μετέφερε την έμφαση από το ωραίο έργο τέχνης της αρχαιότητας που παραδοσιακά μονοπωλούσε το ενδιαφέρον της αρχαιολογίας ως τότε, στο οποιοδήποτε κατάλοιπο μπορούσε να δώσει πληροφορίες για την ύπαρξη και τις συνήθειες του προϊστορικού ανθρώπου. Επίσης της σημασίας του «τι είναι μνημείο», που μετατόπισε το ενδιαφέρον στο προϊστορικό σπήλαιο από τα κατάλοιπα της κλασικής αρχαιότητας. Αλλά και του «τι είναι χρόνος», αναδεικνύοντας μέσα στις μακρές πολιτισμικές περιόδους που εναλλάσσονται γραμμικά, τις διαδικασίες, εμπειρίες, δεξιότητες και συμπεριφορές του προϊστορικού ανθρώπου αντί για τον καλλιτέχνη ως αποτέλεσμα μακραίωνης εξέλιξης. Χάρη σε αυτές τις εννοιολογικές και μεθοδολογικές αναθεωρήσεις το Φράγχθι κατέστη σημείο αναφοράς για την προϊστορική έρευνα στην Ελλάδα και τοποθετήθηκε στους πρώτους χάρτες της προϊστορικής Ευρώπης.
(*) Πάνω σε αυτό το υπόβαθρο η αρμόδια για την διαχείριση, προστασία και ανάδειξη των σπηλαίων Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας (τότε ακόμα ονομαζόμενη «…Νότιας Ελλάδας», υπό τη διεύθυνση της Ελ. Παναγοπούλου), υλοποίησε, με τη συνεργασία της Δ’ ΕΠΚΑ και του Δήμου Ερμιονίδας, μεταξύ των ετών 2011-14, πρόγραμμα για την ανάδειξη του σπηλαίου Φράγχθι σε επισκέψιμο μνημείο για το κοινό με τον τίτλο «Σπήλαιο Φράγχθι, Δήμου Ερμιονίδας, Περιφέρειας Πελοποννήσου: Ανάδειξη και αξιοποίηση του σπηλαίου και του περιβάλλοντος αυτού χώρου», που εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ 2007-13. (*) Το έργο περιλάμβανε την εγκατάσταση υποδομών για ασφαλή πρόσβαση, περιήγηση και πληροφόρηση του κοινού εντός σπηλαίου και στον αρχαιολογικό χώρο της «Παραλίας», στη λογική της ήπιας παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον και της προστασίας του μνημείου. (*)
Στις υποδομές συγκαταλέγονται η διαμόρφωση μονοπατιού πρόσβασης από την παράλια ζώνη έως την είσοδο του σπηλαίου, το οποίο συνεχίζει στο εσωτερικό του ως ξύλινος διάδρομος περιήγησης πάνω σε ελαφρύ πλέγμα στήριξης, (*) (*) (*) εργασίες σταθεροποίησης των βράχων της εισόδου, (*) πλήρωση των διαβρωμένων ανασκαφικών τομών, στερέωση και ανάδειξη μίας αντιπροσωπευτικής τομής που παρουσιάζει τη στρωματογραφία του σπηλαίου, (*) (*) (*) τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων σε επιλεγμένα σημεία εσωτερικά και εξωτερικά και περιπτέρου πληροφόρησης στην είσοδο. (*) (*) Καθαρίστηκε από τη βλάστηση και οριοθετήθηκε για να είναι ορατό το ανασκαμμένο τμήμα του υπαίθριου νεολιθικού οικισμού. (*)(*) (*)(*) (*)
Κατά τη διάρκεια των παραπάνω εργασιών πραγματοποιήθηκαν κυρίως καθαρισμοί και αποχωματώσεις μικρού πάχους, οι οποίες κατά τόπους απέδωσαν μη στρωματογραφημένα ευρήματα, κυρίως κεραμική. Τα μόνο επί τόπου ευρήματα συνιστούν ο καμένος ορίζοντας μικρού πάχους, στην αρχή του μονοπατιού στο μέτωπο της παραλίας, (*) λίγα μόνο μέτρα μακριά από τον προβλήτα, καθώς και η αποκάλυψη δύο πρόσφατων, του 17ο και 18ο αιώνα μ.Χ., ανθρώπινων ταφών στον άξονα του μονοπατιού. Στο πλαίσιο του έργου ανάδειξης εκτυπώθηκε τρίπτυχο δίγλωσσο ενημερωτικό φυλλάδιο και φυλλάδιο στο σύστημα Braille με τις συνοπτικές πληροφορίες για τη θέση.
Τέλος στο πλαίσιο της αντίληψης ότι κάθε πλευρά της ανθρώπινης χρήσης του σπηλαίου είναι σημαντική και καταγράφεται, (*) διατηρήθηκε και συντηρήθηκε για την ανάδειξη και το πρόσφατο ποιμνιοστάσιο που λειτούργησε στο Φράγχθι έως τη δεκαετία του ‘60, προκειμένου να μεταδώσει συμβολικά στον επισκέπτη το μήνυμα της νοητής συνέχειας από τους προϊστορικούς κτηνοτρόφους.
Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό πλέον ότι το πρόγραμμα ανάδειξης του Φράγχθι διέπεται από την πρόθεση να παρουσιαστεί στο κοινό όχι απλώς η πληθώρα και η ποικιλία των προϊστορικών καταλοίπων του, για τα οποία άλλωστε και άλλα σπήλαια του ελλαδικού χώρου διακρίνονται. Αλλά από την φιλοδοξία να μεταδοθεί στον επισκέπτη η ανθρωπολογική προσέγγιση της προϊστορίας και η βιογραφία του μνημείου: ότι ο χώρος, το σπήλαιο, το έδαφος, τα εργαλεία και τα θραύσματα από τα αγγεία δεν είναι νεκρά, διαχωρισμένα σε όμορφα έργα τέχνης ή άσχημα αντικείμενα δευτερεύουσας αξίας, αλλά είναι όλα πράγματα που έζησαν, διαμορφώθηκαν και απόκτησαν νοήματα μέσα σε κοινωνίες και σε οικογένειες ανθρώπων οι οποίοι είχαν συμβολισμούς, εμπειρίες, δεξιότητες και ευαισθησίες -ακόμα κι αν έζησαν πολλές χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα.
Ειδικότερα, μία από αυτές τις πρωτοποριακές προσεγγίσεις που καθιέρωσε το Φράγχθι ως ορόσημο στην προϊστορική έρευνα, αναφέρεται και στο θεωρητικό πλαίσιο που έθεσε η μελέτη και δημοσίευση της Νεολιθικής κεραμικής του σπηλαίου (7η-4η χιλ π.Χ.) από την Karen Vitelli στη δεκαετία του ’90. (*) Το εμβληματικό για τις νεολιθικές σπουδές έργο της δεν οφείλει την επιρροή του στην ποσότητα του υλικού (περίπου 1 εκατομ. θραύσματα κεραμικής, βάρους περισσότερου των 2,5 τόνων) ούτε στην αισθητική του αξία. (*) Είναι η ματιά της Vitelli για τα όστρακα αυτά που τάραξε τον παραδοσιακό τρόπο προσέγγισης της προϊστορικής κεραμικής. (*)
Με αφορμή την συλλογή ενός νέου συνόλου νεολιθικής κεραμικής κατά τις εργασίες ανάδειξης του έργου ΕΣΠΑ, το οποίο βρίσκεται τώρα υπό την ευθύνη μελέτης της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, επιστρέφουμε στην ‘κληρονομιά’ του Φράγχθι ως αφετηρία προβληματισμού για μια μελέτη που δεν θέλει να περιοριστεί στην περιγραφική και χρονολογική προσέγγιση, αλλά φιλοδοξεί να θέσει θεωρητικούς στόχους -τιμώντας επάξια το έργο της Vitelli.
Ποιο είναι όμως το θεωρητικό παράδειγμα του Φράγχθι για την κεραμική, και ποιος ο ρόλος του στη δική μας έρευνας σήμερα;
Η Vitelli θέτει στη δημοσίευσή της ως ερμηνευτικό στόχο την πρόκληση να κάνει τα νεολιθικά θραύσματα να «μιλήσουν» για κάτι περισσότερο από χρονολόγηση και είδος τέχνης. Να δώσει νόημα σε σκέτα κομμάτια που άλλοι συνάδελφοί της έως τότε μελετούσαν επιλεκτικά, βλέποντας τα περισσότερα ως αδιάφορα και άχρηστα -για να πεταχτούν. Αντιθέτως, εκείνη ήθελε να τα κάνει να «μιλήσουν» για ζητήματα όπως η ανθρώπινη συμπεριφορά, οι συνθήκες και οι στρατηγικές διαβίωσης, η κατεργασία των πρώτων υλών, οι δεξιότητες, γνώσεις, μετακινήσεις των ανθρώπων. Αποφασίζει λοιπόν ότι θα προσανατολιστεί στον νεολιθικό Κεραμέα. Θα τον μελετήσει μέσα από τις πρώτες ύλες και τις πρακτικές κατεργασίας τους, διά της κατ’ αναλογίας σύγκρισης με σύγχρονους παραδοσιακούς τεχνίτες χειροποίητης κεραμικής δίπλα στους οποίους η ίδια μαθήτευσε, σε διάφορα μέρη του κόσμου, κυρίως μεταξύ των αυτόχθονων πληθυσμών της Αμερικής: πηλός, μη πλαστικές ύλες, κοσκίνισμα και μείγματα, πλάσιμο, επεξεργασία επιφάνειας, ψήσιμο της κεραμικής, τα μελέτησε εθνολογικά διά ζώσης. Παρατηρεί ότι συνήθως οι παραδοσιακοί κεραμείς είναι γυναίκες. (*) Μελετά με εθνογραφική ματιά τη συμπεριφορά τους, τις εμπειρίες, δεξιότητες, ιδεολογία και σημασίες που αναπτύσσουν με τις πρακτικές αγγειοπλαστικής. Στη συνέχεια προβάλλει το γυναικείο φύλο στους νεολιθικούς κατασκευαστές της κεραμικής του Φράγχθι, που από τον παραλληλισμό θεωρεί εξορισμού γυναίκες. Βάσει της αντίληψης ότι οι πρακτικές αγγειοπλαστικής υπόκεινται σε διαχρονικούς κανόνες, προβάλλει τις συμπεριφορές που παρατηρεί στους σύγχρονους εθνογραφικούς πληθυσμούς στην προϊστορία του σπηλαίου.
Δημοσιευμένη τη δεκαετία του ‘90 αλλά γραμμένη αρκετά νωρίτερα η προσέγγιση αυτή, μείγμα προσωπικής, εθνογραφικής και αρχαιολογικής έρευνας, τάραξε την εποχή της γιατί διαφοροποιήθηκε από το καθιερωμένο επιστημονικό παράδειγμα που έως τότε προέκρινε την αυστηρή ταξινόμηση της κεραμικής σε σχήματα πολιτισμικής εξέλιξης με τη λογική του έργου τέχνης. Από τη ανθρωποκεντρική μελέτη της το σπήλαιο Φράγχθι αναδεικνύεται ως το περιβάλλον μακράς τοπικής παράδοσης που διαμορφώνεται μέσα σε ένα πλαίσιο εμπειρίας και δεξιοτήτων διά μέσου σειράς γενεών εξειδικευμένων αγγειοπλαστών.
Το νέο υλικό που βρίσκεται τώρα υπό την ευθύνη μελέτης της Εφορείας, δεν έρχεται απλώς να προστεθεί αριθμητικά και ποιοτικά στο παλαιό υλικό του Πανεπιστημίου της Indiana. Κυρίως μας προκαλεί να δούμε 20 χρόνια μετά ποια μπορεί να είναι η σημερινή ερευνητική πρόταση που θα δικαιώσει την παράδοση της πρωτοποριακής εκείνης ματιάς για το Φράγχθι, βρίσκοντας την θεωρητική κατεύθυνση που είναι σήμερα επίκαιρη.
Σε επίπεδο ταξινόμησης το υλικό μας περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά δείγματα της λεγόμενης κεραμικής Urfirnis της Μέσης και Νεότερης Νεολιθικής, γκρίζες και μελανές μονόχρωμες κατηγορίες της Νεότερης Νεολιθικής, (*) και χονδροειδή κεραμική της Τελικής. Ιδιαίτερα τα εντυπωσιακά Urfirnis συνίστανται σε δείγματα μονόχρωμα ή με διακόσμηση στιλβωτή ή γραπτή, ερυθρά ή μελανά. (*) (*) Ανήκουν σε λεπτότοιχα σκεύη σερβιρίσματος τα οποία κατασκευάζονταν με ειδικά μείγματα πηλών που περνούσαν από λεπτό κοσκίνισμα και υφίσταντο πολύ εκλεπτυσμένη επεξεργασία. (*)(*) Οι τομές θραύσεις τους διασώζουν τεχνολογικές πληροφορίες για τα ίχνη πλασίματος, τις ενώσεις των διαφορετικών τμημάτων κάθε αγγείου, τις τυχαίες χρωματικές ανομοιογένειες μεταξύ ερυθρού, μαύρου και γκρίζου, τα μεγέθη των στιλβωτικών εργαλείων και των ζωγραφικών πινέλων.
Το πιο εντυπωσιακό τεχνολογικό χαρακτηριστικό αυτών των δοχείων είναι ότι ψήνονταν σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες και με τρόπο που αποκτούσαν χρωματική ομοιογένεια, πολλές φορές διαφορετική σε κάθε πλευρά, πράγμα που υποδηλώνει μεγάλο βαθμό εξειδίκευσης και δεξιότητας από τη μεριά του τεχνίτη –ενδεχομένως κάποιον τρόπο διαχωρισμού των αγγείων από την καύσιμη ύλη μέσα στους πρώιμους λάκκους όπτησης. Ειδικά το χρώμα αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό πεδίο για να παρατηρήσουμε το εύρος των παραλλαγών. Πρόκειται για συμπτώματα συγκεκριμένων επιλογών μορφοποίησης της επιφάνειας και ψησίματος, που κάποιες φορές γίνονται τυχαία και υποσυνείδητα από τον Κεραμέα, άλλες φορές πάλι, σκόπιμα. Μέσα στη μακρόχρονη διάρκεια της παράδοσης των Urfirnis από το Φράγχθι εντοπίζουμε τέτοια επεισόδια παραλλαγών τα οποία άλλοτε προκάλεσαν ερεθίσματα μικροαλλαγών και άλλοτε δεν είχαν καμία επίπτωση και ξεχάστηκαν, ή τουλάχιστον ξεχάστηκαν προσωρινά πριν επανέλθουν μετά από καιρό. (*)(*) Το μαύρο ή γκρίζο χρώμα λ.χ. είναι μια τεχνική ψησίματος που εμφανίζεται συγκυριακά στη Μέση Νεολιθική ως παραλλαγή στο ερυθρό, πολύ πριν επιδιωχθεί σκόπιμα και τελικά κυριαρχήσει στη Νεότερη Νεολιθική.
Ο προβληματισμός αυτός είναι ακόμα σχηματικός και προκαταρτικός ωστόσο κινείται προς την κατεύθυνση ότι: πίσω από τα γενικά χαρακτηριστικά, τις ομοιογενείς διαδικασίες, τις μακρόχρονες ομοιότητες και αναλογίες γενικής ισχύος για την νεολιθική κεραμική στα οποία έδωσε έμφαση το παλαιότερο ερευνητικό παράδειγμα, η δική μας έμφαση μπορεί να είναι στη συγκυριακή διαφοροποίηση. Η αναγνώριση των παραλλαγών που συμβαίνουν με τη μορφή στιγμιότυπου μπορεί να μας δώσει για το Φράγχθι την προοπτική να δούμε την ζωή των προϊστορικών χρηστών του ως πραγματική μέσα σε ρεαλιστικό χρόνο, και όχι ως συμβατική και σχηματική μέσα στον αρχαιολογικό χρόνο. Μέσα στην μικρή διάσταση της καθημερινότητας, λάθη, απρόοπτα, αποκλίσεις από τους κανόνες της κεραμικής κατασκευής μπορεί να επικρατήσουν στους γενικούς κανόνες της παράδοσης και να επανέλθουν ως νέα ερεθίσματα που δημιουργούνται στον περίγυρο του κεραμέα. Με αυτή την προοπτική μελετάμε τα ευρήματα όστρακο-όστρακο με σκοπό να τα ενσωματώσουμε σε ανθρώπινες ενέργειες μέσα σε πολύ συγκεκριμένες συνάφειες. Σε σχέση με τις συνάφειες αυτές η συνέχεια της κεραμικής παράδοσης σε βάθος γενεών στο σπήλαιο αποσυνδέεται από τις πολιτισμικές φάσεις και υφίσταται διά μέσου και ανεξάρτητα των ορίων τους. Μια τέτοια παρατήρηση μπορεί τελικά να οδηγήσει σε αμφισβήτηση των απόψεων περί απότομης αλλαγής μεταξύ συγκεκριμένων χρονολογικών περιόδων, π.χ. μεταξύ Μέσης-Νεότερης Νεολιθικής, και στην ανάδειξη της ροής της καθημερινότητας της προϊστορικής ζωής.
Αυτή η ματιά της δραστικότητας της συγκυρίας και όχι του διαδικαστικού και συμβατικού ρυθμού ζωής είναι η θεωρητική κατεύθυνση στο παρόν και το μέλλον της έρευνάς μας.
Τι μένει λοιπόν ως ευρύτερος προβληματισμός; Το σπήλαιο Φράγχθι μας υπενθυμίζει, με την πρωτοποριακή ματιά που καθιέρωσε η αρχική του έρευνα και μέσα από τη δική μας αναζήτηση, ότι η γνώση για τα αρχαία δεν έχει ένα είδος παρουσίασης, γραφής και ομιλίας γι’ αυτά. Όπως οι καινοτόμες προσεγγίσεις έδειξαν σε σχέση με τις παραδοσιακές, η μεταγραφή της αρχαιολογικής πληροφορίας δεν γίνεται με αυτόματο και αυτονόητο τρόπο. Το πρόβλημα ανάμεσα στο να «έχεις τη γνώση» και στο «να λες τη γνώση» δεν έχει μία αποκλειστική επιλογή. Το ευρύ κοινό που παρακολουθεί το πανόραμα των αντικειμένων της προϊστορίας στα αρχαιολογικά μουσεία και τα έντυπα λευκώματα, οφείλει να γνωρίζει ότι τα αρχαία, κάθε εποχής, και τα προϊστορικά ανάμεσά τους, δεν είναι αυτοδύναμα και αυθύπαρκτα αντικείμενα, δεν είναι καν αντικειμενικά. Εν τέλει η αρχαιολογική ερμηνεία προϋποθέτει αναστοχαστικές συζητήσεις οι οποίες δεν αφορούν μόνο τις πολύ εξειδικευμένες ακαδημαϊκές ομάδες αλλά όλους, και τροφοδοτούνται από τις αμφισβητήσεις της εποχής τους.

 Η μεσολιθική και νεολιθική ταφική παράδοση στη νότια Ελλάδα – Αρχαιολογία Online

http://edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1002/01_documents/t01_k02.pdf

http://www.archaiologia.gr/js/global.jshttp://www.archaiologia.gr/js/jquery.kwicks-

Η Λιμνη στη δευτερη σπηλια

Aποτελεσματα των ερευνων στην Κοιλαδα

http://www.yppo.gr/2/g22.jsp?obj_id=58292

Δελτία Τύπου Σάββατο,06 Σεπτεμβρίου 2014

5/9/2014     Στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος TerraSubmersa πραγματοποιήθηκε η φετινή αποστολή της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή, το Πανεπιστήμιο της Γενεύης και του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) στη θαλάσσια περιοχή του όρμου Κοιλάδας και ευρύτερα του Αργολικού Κόλπου. Η λεπτομερής και συστηματική χαρτογράφηση και διερεύνηση της θαλάσσιας περιοχής του Ανατολικού Αργολικού Κόλπου, κοντά στο σπήλαιο Φράχθι, πραγματοποιήθηκε με τα σκάφη ‘TURANOR PLANETSOLAR” και “ΑΛΚΥΩΝ” στο διάστημα μεταξύ 11-28 Αυγούστου. Χρησιμοποιήθηκαν δύο τομογράφοι υποδομής πυθμένα (Boomer 0,7-3kHz και Chirp 2¬7kHz), ηχοβολιστικό σύστημα πλευρικής σάρωσης (side scan sonar 100/400kHz) και πολυδιαυλικό βυθόμετρο (multibeam 200/400kHz). Σκοπός της θαλάσσιας γεωλογικής-γεωφυσικής έρευνας ήταν να χαρτογραφηθεί με λεπτομέρεια ο βυθός και τα ιζήματα της θαλάσσιας περιοχής του ανατολικού Αργολικού Κόλπου ώστε να γίνει αναπαράσταση της περιοχής σε διάφορες χρονικές περιόδους του παρελθόντος όταν η στάθμη της θάλασσας ήταν χαμηλότερα από την σημερινή μέχρι και τα 120-125 μέτρα και να εντοπιστούν στον βυθό πιθανά στοιχεία-μαρτυρίες της παρουσίας προϊστορικών ανθρώπων στην ευρύτερη περιοχή του Σπηλαίου Φράχθι στον ανατολικό Αργολικό Κόλπο. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την πρώτη επεξεργασία και ερμηνεία των Θαλάσσιων γεωλογικών-γεωφυσικών δεδομένων περιλαμβάνουν: 1) τον εντοπισμό της παλαιο-ακτής σε διάφορα βάθη (μέχρι 225 μέτρα κάτω από τη σημερινή στάθμη της θάλασσας) και σε διάφορες χρονικές στιγμές της Προϊστορικής περιόδου (20.000 χρόνια, 60.000 χρόνια, 140.000 χρόνια πριν από σήμερα). 2) Πλούσια στοιχεία για την αναπαράσταση του προϊστορικού αναγλύφου κοντά στο Σπήλαιο Φράχθι, συμπεριλαμβανομένης της κοίτης του ποταμού που έρρεε κοντά στο σπήλαιο και τώρα είναι βυθισμένη και καλυμμένη από θαλάσσιο ίζημα. 3) Την ύπαρξη μιας περιοχής καλυμμένης από 2-3 μέτρα λάσπης σε βάθος 10-12 μέτρων περίπου, κοντά στο Σπήλαιο Φράχθι, η οποία είναι πιθανόν να περιέχει υπολείμματα προϊστορικής ανθρώπινης παρουσίας και πρέπει να ερευνηθεί με υποβρύχια ανασκαφική έρευνα. Από την επεξεργασία των δεδομένων και τα τελικά αποτελέσματα Θα εντοπιστούν με μεγαλύτερη ακρίβεια οι θαλάσσιοι χώροι όπου θα διενεργηθεί η ενάλια ανασκαφή τα επόμενα χρόνια της έρευνας, προκειμένου να εντοπιστεί ο οικισμός της νεολιθικής περιόδου που σχετίζεται με τα σημαντικά ευρήματα από το σπήλαιο Φράγχθι. Η πενταετής έρευνα πραγματοποιείται με τη συνεργασία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής υπό τη Διεύθυνση της Προϊσταμένης της ΕΕΑ Δρ Αγγελικής Σίμωσι, με τη συνεργασία του ΕΛΚΕΘΕ και του πανεπιστημίου της Γενεύης. Επιστημονικοί υπεύθυνοι είναι οι: Δέσποινα Κουτσούμπα, καταδυόμενη αρχαιολόγος της ΕΕΑ, Julien Beck, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης και Δρ Δημήτρης Σακελλαρίου, ερευνητή του ΕΛΚΕΘΕ.

Βιβλιογραφια για το Φραγχθι στο Λυκειο Κρανιδιου

http://library1kranidi.blogspot.gr/2014/02/blog-post_26.html

Βιβλιογραφία για το Φράχθι

 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ Δ/ΝΣΗ Π. και Δ. ΕΚΠ/ΣΗΣΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Δ. Ε. ΑΡΓΟΛΙΔΑΣΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΡΑΝΙΔΙΟΥ Ταχ Δ/νση: Λόφος Ελπίδας, 21300 Κρανίδι Τηλ. – Fax: 27540–21747, – 22327Email:mail@1lyk-kranid.arg.sch.gr

Κρανίδι 27 – 01 – 2014Προς: Τις Βιβλιοθήκες του πίνακα αποδεκτών.

Θέμα: «Βιβλιογραφία για το σπήλαιο Φράγχθι και την αρχαία πόλη των Αλιέων»
Σε συνέχεια προηγούμενης ενημέρωσης (17-7-2013) σας πληροφορούμε ότι στη Βιβλιοθήκη του Γενικού Λυκείου Κρανιδίου εκτός των βιβλίων που αφορούν το παλαιολιθικό σπήλαιο Φράγχθι προστέθηκαν και νέα βιβλία, που αναφέρονται στα πορίσματα των αρχαιολογικών ερευνών, οι οποίες διεξήχθησαν στην αρχαία πόλη των Αλιέων.
Οι τίτλοι των αξιόλογων αυτών βιβλίων για το σπήλαιο Φράγχθι και την αρχαία πόλη των Αλιέων είναι στη διάθεση οποιουδήποτε ενδιαφερόμενου. Μπορείτε να απευθύνεστε στο σχολείο μας για περισσότερες πληροφορίες.
Παραθέτουμε παρακάτω το συνολικό κατάλογο των βιβλίων της Βιβλιοθήκης μας που σχετίζονται με τις παραπάνω αρχαιολογικές έρευνες:

1. Ault A. Bradley, (1999) “Koprones and oil presses at Halieis” Hesperia vol. 68 (p. 549-573). American School of Classical Studies at Athens.
2. Ault A. Bradley, (2009) “The Excavations at Ancient Halieis. The Houses.” Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis.
3. Ault A. Bradley, (2009) “Η Αρχαιολογία της Κατοικίας στους Αλιείς” Αρχαιολογία & Τέχνες, τευχ. 112 (σ. 47-57) Αθήνα.
4. Farrand R. William et.al., (2000), “Depositional History of Franchthi Cave” Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis.
5. Jameson Michael, Runnels Curtis, van Andel Tjeerd (1994) “A Greek Countryside. The Southern Argolid from the Prehistory to the Present Day.” Stanford University Press. Stanford, California.
6. McAllister H. Marian, (2005) “The Excavations at Ancient Halieis. The Fortifications and Adjacent Structures” Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis.
7. Perlès Catherine, (1987), “Les Industries Lithiques tailées de Franchthi (Argolide, Grèce)” Tome I Présentation Générale et Industries Paléolithiques”, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis.
8. Perlès Catherine et.al., (1990), “Les Industries Lithiques tailées de Franchthi (Argolide, Grèce)” Tome II Les Industries Du Mésolithique Et Du Néolithique Initial, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis.
9. Perlès Catherine, (2004), “Les Industries Lithiques tailées de Franchthi (Argolide, Grèce)” Tome III Du Néolithique Ancien Au Néolithique Final.
10. Stroulia Anna, (2000), “On the Other Side of Koiladha Bay: Local Perspectives on Archaeological Sites and Archaeologists”, Aegean Archaeology, vol. 4. Warsaw.
11. Stroulia Anna, (2010), “Flexible Stones Ground Stone Tools From Franchthi Cave”, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis
12. Sutton Susan (2000) “Contingent Countryside. Settlement, Economy, and Land Use in the Southern Argolid Since 1700.” Stanford University Press. Stanford, California.
13. Van Andel H. Tjeerd, Sutton B. Susan et.al., (1987), “Landscape and People of the Franchthi Region”, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis.
14. Vitelli D. Karen (1999), “ Franchthi Neolithic Pottery. Volume 2: The Later Neolithic Ceramic. Phases 3 To 5”, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis.
15. Wilkinson J. T., Duhan T. Susan et.al., (1990), “ Franchthi Paralia The Sediments, Stratigraphy and Offshore Investigations”, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis

Με εκτίμησηΟ ΔιευθυντήςΙωάννης Δημαράκης

Όσοι ενδιαφέρονται για τη παραπάνω βιβλιογραφία,μπορούν να επικοινωνούν
με τη διεύθυνση του σχολείου.

Το σπηλαιο Φραγχθι στο δικτυο Βιοτοπων Corine (COoRdination of INformation on the Environment χωρις προτεραιοτητα και αναγραφεται ως σπηλια Φραχτή)

http://filotis.itia.ntua.gr/info/usage/

http://filotis.itia.ntua.gr/biotopes/c/A00060091/

τόπων:

Βιότοποι Corine

Επιλογές:

Γενικά Στοιχεία

Όνομα	Σπηλιά Φραχτή Ερμιονίδας
Κατηγορία Τόπου	Βιότοπος CORINE
Κωδικός Τόπου	A00060091
Ημ/νία Πρώτης Καταγραφής	01/03/1993
Ημ/νία τελευταίας ενημέρωσης	01/03/1993
Κύριος Χαρακτήρας	Βιότοπος Φυσικό Τοπίο Δομημένο Τοπίο
Διοικητική Υποδιαίρεση	Νομός Αργολίδας
Δήμος-Κοινότητα
Συνολική Έκταση (ha)	165.26
Χερσαία Έκταση (ha)	150.0
Συνολική Περίμετρος (km)	5.0
Μέγιστο Υψόμετρο (m)	50.0
Ελάχιστο Υψόμετρο (m)
Ένταξη στο Υπάρχον Θεσμικό Πλαίσιο

---

Χαρακτηριστικά

Τύπος Τοπίου
Κλίμα
Γεωλογία
Περιγραφή Τόπου
Κατάσταση Τόπου	Υποβαθμισμένη
Εγκατάλειψη οικισμών
Τάση Κατάστασης Τόπου
Ιστορία και εξέλιξη του τόπου
Σημεία με καλή Θέα
Μονοπάτια Περίπατοι

---

Αξίες

Οικολογική Αξία
Κοινωνικοοικονομική/πολιτιστική Αξία
Αισθητική Αξία
Σχόλιο για τις αξίες

---

Κίνδυνοι

Απειλές/διαταραχές
Σχόλιο για τις απειλές-διαταραχές
Τρωτότητα
Προτεραιότητα προστασίας	Χωρίς Προτεραιότητα

---

Πανίδα και Χλωρίδα

Χαρακτηριστικά Ενδιαιτήματα
Αξιόλογα Φυτά
Αξιόλογα Θηλαστικά
Αξιόλογα Πτηνά
Αξιόλογα Αμφίβια / Ερπετά
Αξιόλογα Ψάρια
Αξιόλογα Ασπόνδυλα
Σχόλια για τα είδη

Copyright (c) 2011, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

e-mail επικοινωνίας: filotis@itia.ntua.gr

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31997D0266:EL:NOT

http://www.eea.europa.eu/publications/COR0-landcover

In 1985 the Corine programme was initiated in the European Union. Corine means ‘coordination of information on the environment’ and it was a prototype project working on many different environmental issues. The Corine databases and several of its programmes have been taken over by the EEA. One of these is an inventory of land cover in 44 classes, and presented as a cartographic product, at a scale of 1:100 000. This database is operationally available for most areas of Europe. 

http://en.wikipedia.org/wiki/Coordination_of_Information_on_the_Environment

Ερευνες της Ελβετικης αρχαιολογικης σχολης στον βυθο της Κοιλαδας

http://www.unil.ch/webdav/site/esag/shared/doc/AntK/AntK56_2013.pdf

Σελιδες 107-108

http://www.yppo.gr/5/g5111.jsp?obj_id=55512

Υποβρύχια Αρχαιολογική Έρευνα στο Σπήλαιο Φράγχθι, Νομού Αργολίδας Δευτέρα,06 Ιανουαρίου 2014

Το σπήλαιο Φράγχθι κατοικήθηκε για περισσότερο από 35.000 χρόνια, από την Παλαιολιθική έως τη Νεολιθική Εποχή. Κατά την τελευταία αυτή περίοδο φαίνεται ότι το σπήλαιο κατοικήθηκε, χρησιμεύοντας ως δευτερεύων βοηθητικός οικισμός ενός άλλου, ο οποίος βρισκόταν χαμηλότερα στο λόφο και πιο κοντά στην ακτή, καθώς το επίπεδο της θάλασσας την περίοδο εκείνη ήταν πιο χαμηλό και δεν έφτανε ως το σπήλαιο, όπως συμβαίνει τώρα και πρόκειται για τον οικισμό, που η έρευνά μας φιλοδοξεί να αποκαλύψει στο βυθό. Στις δεκαετίες του 1960 και 1970, κατά τη διάρκεια των αμερικανικών ανασκαφών στο σπήλαιο Φράγχθι, πραγματοποιήθηκαν ήδη θαλάσσιες μετρήσεις στον όρμο της Κοιλάδας, σε αναζήτηση αυτού του Νεολιθικού οικισμού, όμως οι εργασίες δεν συνεχίστηκαν ποτέ έως τώρα. Στις πρόσφατες έρευνες της ΕΕΑ έγινε χρήση σύγχρονης τεχνολογίας (mono beam echo sounder) και η ομάδα των ελλήνων και ελβετών αρχαιολόγων κατάφερε να βελτιώσει τις προηγούμενες μετρήσεις και να δημιουργήσει ένα λεπτομερή χάρτη της επιφάνειας του βυθού, και επομένως να ανοίξει το δρόμο για μελέτη και ανασκαφή στην περιοχή, η οποία θα εμπλουτίσει τις γνώσεις μας για έναν τόσο σημαντικό αρχαιολογικό χώρο.Χρηματοδότες: ΥΠΠΟΑ, Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή Έτος:  2012 – Περιοχή: Νομός Αργολίδας, Πελοπόννησος Αρμόδιες Υπηρεσίες ή Φορείς: Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων Επιστημονικοί υπεύθυνοι: Δέσποινα Κουτσούμπα <BR>ΠΕ Αρχαιολόγων – Καταδυόμενων <BR>Τηλ: +30 210 92 35 105 <BR>Fax: +30 210 92 35 707 <BR>E-mail: eena@culture.gr Βιβλιογραφία: Julien Beck, Fabien Langenegger, Despina Koutsoumpa, Baie de Kiladha 2012, Antike Kunst review Ιούλιος , (2013).

Τελειωσαν οι εργασιες συντηρησης στο σπηλαιο

http://www.archaiologia.gr/blog/2013/08/12/%

Μια από τις ελάχιστες θέσεις στο ελλαδικό χώρο, η οποία διασώζει στρωματογραφική ακολουθία από την αρχή, τουλάχιστον, της Ανώτερης Παλαιολιθικής (40000-10000 π.Χ.) έως και το τέλος της Νεολιθικής περιόδου (7000-3000 π.Χ.) είναι το σπήλαιο Φράγχθι στη ΝΔ Αργολίδα.

Στην Παλαιολιθική και Μεσολιθική περίοδο το Φράγχθι υπήρξε καταφύγιο μετακινούμενων κυνηγών, τροφοσυλλεκτών και ψαράδων, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν για τις καθημερινές τους ανάγκες εργαλεία φτιαγμένα από σκληρές και αιχμηρές πέτρες, όπως ο πυριτόλιθος και ο οψιανός. Η Μεσολιθική είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ιστορία του σπηλαίου, καθώς συνδέεται με κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές. Πραγματοποιούνται οι πρώτοι ενταφιασμοί, τα ταξίδια ανοιχτής θαλάσσης και εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα συστηματικής αλιείας.

Στη Νεολιθική, η κατοίκηση επεκτάθηκε εκτός του σπηλαίου, στον παρακείμενο υπαίθριο χώρο. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του οικισμού, το οποίο ονομάζεται Παραλία, είναι σήμερα καταβυθισμένο λόγω της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης. Σπήλαιο και υπαίθριος χώρος αποτέλεσαν το χώρο δραστηριοτήτων μιας κοινότητας γεωργών και κτηνοτρόφων, η οποία διατηρούσε επαφές με πολλές περιοχές του νοτίου Αιγαίου.

Οι κάτοικοι του οικισμού χρησιμοποιούσαν πλήθος λίθινων εργαλείων, όπως λεπίδες για δρεπάνια, μαχαιράκια, αιχμές βελών, μυλόπετρες, τσεκουράκια και αξίνες, αλλά και πολλά οστέινα, όπως αγκίστρια, σπάτουλες και σουβλιά. Πολλά είδη της καθημερινής τους εργαλειοθήκης δεν έχουν σωθεί λόγω του φθαρτού τους χαρακτήρα.

Για την εξυπηρέτηση των καθημερινών τους αναγκών, οι κάτοικοι είχαν διαμορφώσει το εσωτερικό του σπηλαίου σε επιμέρους χώρους χρήσης, κάποιοι από τους οποίους περιείχαν λιθόστρωτα δάπεδα ή εστίες φωτιάς. Στον υπαίθριο χώρο, τα σπίτια τους ήταν απλές κατασκευές με λίθινη θεμελίωση, δάπεδα από πατημένο πηλό και τοίχους σοβατισμένους για μόνωση και καθαριότητα. Τόσο το σπήλαιο όσο και ο υπαίθριος χώρος χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς και ως τόποι ενταφιασμού.

Μία από τις καινοτομίες της περιόδου είναι η κατασκευή αγγείων και ειδωλίων από ψημένο πηλό. Κάποια από τα αγγεία έφεραν περίτεχνη πολύχρωμη διακόσμηση. Όπως οι προκάτοχοί τους, έτσι και οι Νεολιθικοί κάτοικοι του σπηλαίου φρόντιζαν για τον καλλωπισμό τους φτιάχνοντας κοσμήματα από απλά φυσικά υλικά, όπως τα θαλάσσια κοχύλια.

Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως εποχικό ποιμνιοστάσιο, ενώ αρχαιολογικές έρευνες στον οικισμό διενεργήθηκαν μεταξύ 1969-1979 από το Πανεπιστήμιο Ιντιάνα (ΗΠΑ), υπό την αιγίδα της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.

Ενδιαφέροντα στοιχεία

Ιστορικά το σπήλαιο Φράγχθι υπήρξε η πρώτη ανασκαμένη θέση η οποία πυροδότησε τη συζήτηση της πρώιμης ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο, με την εύρεση οψιανού από τη Μήλο στα μεσολιθικά στρώματα. Επιπλέον, υπήρξε από τις πρώτες θέσεις που ανασκάφηκαν από διεπιστημονικό επιτελείο ερευνητών, εφαρμόζοντας μερικές από τις καινοτόμες μεθόδους της εποχής και συλλέγοντας συστηματικά πλήθος ευρημάτων οργανικής προέλευσης, όπως φυτικά, κατάλοιπα μικροσπονδυλωτών, χερσαία και θαλάσσια όστρεα, ενώ σημαντικός αριθμός δειγμάτων από ξυλάνθρακες και οστά χρονολογήθηκαν με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα (C14).

Πρόγραμμα ανάδειξης

Μετά το πέρας των ανασκαφών, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, και για περισσότερα από τριάντα χρόνια δεν πραγματοποιήθηκαν έργα συντήρησης μέσα στο σπήλαιο ή στο χώρο του υπαίθριου οικισμού, με αποτέλεσμα την προοδευτική διάβρωση των ανασκαφικών τομών. Το φαινόμενο αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το σπήλαιο παρέμενε συνεχώς ανοικτό στους πολυάριθμους επισκέπτες του, μεγάλωνε διαρκώς τον κίνδυνο ατυχημάτων, ενώ παράλληλα υπήρχε ανάγκη πληροφόρησης του κοινού για τα πορίσματα των ανασκαφών και γενικότερα της αρχαιολογικής έρευνας στο χώρο.

Τον Νοέμβριο του 2011 η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Ν. Ελλάδος ξεκίνησε εργασίες στη θέση, με σκοπό ακριβώς την ομαλή και ασφαλή έλευση του κοινού στο χώρο, καθώς και την ενημέρωσή του. Οι εργασίες, που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Σπήλαιο Φράγχθι, Δήμου Ερμιονίδας, Περιφέρειας Πελοποννήσου: Ανάδειξη και αξιοποίηση του σπηλαίου και του περιβάλλοντος αυτού χώρου» (ΕΣΠΑ 2007-2013), ολοκληρώθηκαν τον περασμένο Ιούνιο (2013).

Βασικές αρχές του έργου υπήρξαν η ελάχιστη δυνατή επέμβαση στο χώρο, χωρίς αισθητή αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος και η δημιουργία διακριτικών και αναστρέψιμων κατασκευών με υλικά αισθητικά συμβατά με το εσωτερικό του σπηλαίου.

Στις σημαντικότερες εργασίες που πραγματοποιήθηκαν συγκαταλέγονται η διαμόρφωση μονοπατιού πρόσβασης από την παράλια ζώνη έως την είσοδο του σπηλαίου, το οποίο συνεχίζει στο εσωτερικό του ως διάδρομος περιήγησης κατασκευασμένος από μεταλλική βάση και ξύλινο δάπεδο, εργασίες σταθεροποίησης των βράχων της εισόδου, πλήρωση των διαβρωμένων ανασκαφικών τομών, στερέωση και ανάδειξη μίας αντιπροσωπευτικής τομής που παρουσιάζει τη στρωματογραφία του σπηλαίου, τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων σε επιλεγμένα σημεία εσωτερικά και εξωτερικά αυτού. Τέλος, καθαρίστηκε από τη βλάστηση και οριοθετήθηκε το ανασκαμμένο τμήμα του υπαίθριου νεολιθικού οικισμού. Παράλληλα εκτυπώθηκε τρίπτυχο δίγλωσσο ενημερωτικό φυλλάδιο και φυλλάδιο στο σύστημα Braille με τις συνοπτικές πληροφορίες για τη θέση.